دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نویسندگان

1 دانشجوی دورۀ دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

به نظر حقوق‌دانان «برجام» را هم می‌توان موافقت‌نامه‌ای بین‌المللی و تفاهم‌نامه‌ای غیرالزام‌آور تلقی کرد و هم برای آن ماهیتی غیر از معاهده در نظر گرفت. برای پاسخ به این پرسش که برجام معاهدۀ بین‌المللی است یا صرفاً یک تفاهم سیاسی بین جمهوری اسلامی ایران با گروه 1+5، از یک سو باید به متن 167 صفحه‌ای برجام مراجعه کرد و از سوی دیگر باید قواعد حاکم بر حقوق بین‌الملل و قوانین کشورهای مذاکره‌کننده را مورد توجه قرار داد. هرچند در متن برجام سخنی از معاهده‌بودن آن به میان نیامده است، اما با مراجعه به حقوق داخلی و بین‌الملل، می‌توان آن را موافقت‌نامۀ بین‌المللی به حساب آورد. دولت ایالات متحدۀ امریکا قبل و بعد از رسانه‌ای‌شدن متن برجام و بعد از آنکه از مجاری قانونی دو کشور -کنگرۀ امریکا و مجلس شورای اسلامی ایران- به سلامت عبور کرد، اصرار دارد که برجام یک معاهدۀ بین‌المللی نیست و نمی‌توان برای آن اعتبار حقوقی مبرهنی در نظر گرفت. مقامات دستگاه دیپلماسی کشور نیز ادبیاتی مشابه دولتمردان امریکایی اتخاذ و تأکید کرده‌اند؛ آنچه اتفاق افتاده، یک تفاهم‌نامه است و نه یک موافقت‌نامۀ الزام‌آور که کشورهای طرف مذاکره را در چالشی به نام «ضمانت اجرا» تحدید کند. در این مقاله ضمن مداقه در ارتباط بین قطعنامۀ 2231 شورای امنیت و برجام، بررسی خواهد شد که چرا سند برجام را باید یک موافقت‌نامۀ بین‌المللی به حساب آورد. همچنین، در این مقاله ماهیت برجام بررسی و با استدلالات حقوقی بر این امر که این سند یک موافقت‌نامۀ سیاسی یا نزاکتی است تأکید خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Nature of “JCPOA” from perspective of international law

نویسندگان [English]

  • Omid Molla karimi 1
  • Mahmoud Jalali 2

1 Ph.D. Student in International Law, Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan) Branch, Isfahan, Iran

2 Associate Professor, Law Department, University of Isfahan, Isfahan, Iran

چکیده [English]

The Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) can be considered both as an international agreement or non- binding agreements. To answer this question whether should we refer to text of the JCPOA or provisions of international law and parties’ national rules and law. Although the text of the JCPOA lacks any reference to it as a treaty, it can be viewed as an international agreement in international and national context. The United States, both before and after the disclosure of the JCPOA’s text and its confirmation by the Congress and by the Iranian parliament, ceaselessly argued that JCPOA is not an international treaty. The Iranian authorities have taken the same position. In this article the relation between JCPOA and Security Council Resolution no. 2231 will be studied in order to clarify the reason that confirm the JCPOA should be considered as a gentlemen agreement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gentlemen Agreement
  • International Law
  • JCPOA
  • Security Council
  • treaties
  1. الف) فارسی

    ابراهیم‌گل، علیرضا (1390). مسئولیت بین‌المللی دولت (متن و شرح مواد کمیسیون حقوق بین‌الملل)، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ اول.

    احدیان، محمدسعید (1394). برجام در تحلیل کلان و خرد، مشهد، مؤسسۀ فرهنگی- هنری خراسان، چاپ اول.

    ابوالحسن‌شیرازی، حبیب‌الله (1394). «کالبدشناسی مذاکرۀ هسته‌ای ایران و امریکا تا حصول برجام و تصویب قطعنامۀ ۲۲۳۱»، فصلنامۀ مطالعات روابط بین‌الملل، سال هشتم، شمارۀ 30، 9-56.

    افراز‌کنجین، مهدی و زمانیان‌دهکردی، محمدجواد (1394). هلی بُرن از پشت میز (اهداف راهبردی ایالات متحده از پیگیری مذاکرات دوجانبه با ایران در موضوع هسته‌ای)، قم، نشر مجد اسلام (مؤسسۀ شهید کاظمی)، چاپ اول.

    بعیدی‌نژاد، حمید (1394). گام به گام با برجام از آغاز تا فرجام، تهران، نشر مخاطب، چاپ اول.

    بیگ‌زاده، ابراهیم (1389). حقوق سازمان‌های بین‌المللی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ اول.

    پژوهشکدۀ حقوقی شهر دانش (1395). برنامۀ جامع اقدام مشترک (برجام) و قطعنامۀ 2231 شورای امنیت، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.

    پژوهشکدۀ شورای نگهبان (1392). ماهیت حقوقی برنامۀ اقدام مشترک ژنو، تهران، پژوهشکدۀ شورای نگهبان.

    تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1385). «بررسی قطعنامۀ 1701 شورای امنیت از نگاه حقوق بین‌الملل»، مجلۀ حقوقی عدالت آرا، سال دوم، شمارۀ 45، 92-103.

    حدادی، مهدی (1392). «موافقت‌نامه‌های نزاکتی از منظر حقوق بین‌الملل»، مجلۀ حقوقی بین‌الملل، سال سی‌ام، شمارۀ 48، 129-150.

    خلف‌رضایی، حسین (1394). موافقت‌نامه‌های بین‌المللی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران با بررسی تحلیلی نظرات شورای نگهبان، تهران، پژوهشکدۀ شورای نگهبان، چاپ اول.

    خلیلی‌نژاد، روح‌الله (1394). تحلیل و بررسی حقوقی برنامۀ هسته‌ای ایران با گروه 1+5، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ اول.

    دریایی، محمدحسن (1392). مذاکرات هسته‌ای 1+5 توافق ژنو، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول.

    رضایی‌پیش‌رباط، صالح (1391). مقدمه‌ای بر حقوق بین‌الملل هسته‌ای، تهران، اندیشۀ عصر، چاپ اول.

    روحانی، حسن (1392). امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، چاپ هفتم.

    ـــــــــــــــــــــــ (1392). روایت تدبیر و امید، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، چاپ دوم.

    سادات‌میدانی، حسین (1384)، صلاحیت قانون‌گذاری شورای امنیت، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول.

    ساعد، نادر (1383). «فرایند خلع سلاح و کنترل تسلیحات در حقوق بین‌الملل منشور: از نظر تا عمل»، فصلنامۀ سیاست، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، سال 34، شمارۀ 65، 59-85.

    سرتیپی، حسین و حجت‌زاده، علیرضا (1392). حقوق امنیت هسته‌ای، تهران، نشر بنیاد حقوقی میزان، چاپ اول.

    سلیمی‌ترکمانی، حجت (1394). حقوق بین‌الملل هسته‌ای، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ اول.

    صابری‌انصاری، بهزاد (1394). معاهدات در گذر زمان، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ اول.

    ضیایی‌بیگدلی، محمدرضا (1385). حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، گنج دانش، چاپ بیست و ششم.

    ـــــــــــــــــــــــ (1392). حقوق معاهدات بین‌المللی، تهران، کتابخانۀ گنج دانش، چاپ پنجم.

    ظریف، محمدجواد و سجادپور، محمدکاظم (1391). دیپلماسی چندجانبه، پویایی مفهومی و کارکردی سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، تهران، نشر وزارت امور خارجه، چاپ اول.

    عنایت، حسین (1370). تنظیم معاهدات بین‌المللی در حقوق کنونی ایران، تهران، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول.

    غمامی، سید محمدمهدی و نصراللهی‌ نصرآباد، علیرضا (1393). «تحلیل حقوقی ماهیت و اعتبار برنامۀ اقدام مشترک با تأکید بر اصل حاکمیت قانون اساسی»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، سال سوم، شمارۀ 8، 89-113.

    فلسفی، هدایت‌الله (1383). حقوق بین‌الملل معاهدات، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ دوم.

    ـــــــــــــــــــــــ (1390). صلح جاویدان و حکومت قانون-دیالکتیک همانندی و تفاوت، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول.

    گرچن، سیدو (1384). مذاکرات بین‌الدولی و تصمیم‌سازی در سازمان ملل متحد (کتاب راهنمای سازمان‌های غیر دولتی)، ترجمۀ آزاده ثبوت و سعید نوری‌نشاط، تهران، دفتر هماهنگ‌کنندۀ سازمان ملل متحد مقیم در جمهوری اسلامی ایران با همکاری برگ زیتون، تهران، چاپ اول. 

    محبی، محسن و رضادوست، وحید (1394). «تفسیر تکاملی معاهدات در حقوق بین‌الملل در پرتو قضیۀ اختلاف در خصوص کشتی‌رانی و حقوق مربوط به آن (کاستاریکا علیه نیکاراگوئه)»، مجلۀ حقوقی بین‌الملل، سال 32، شمارۀ 53، 9-39.

    مطلبی، مهدی (1394). راز آنچه مرقوم داشته‌اند (نقد و بررسی توافق‌نامۀ ژنو و سوئیس به همراه بررسی تاریخچۀ مذاکرات هسته‌ای از سال 1382 تا 1394)، قم، نشر مجد اسلام (مؤسسۀ شهید کاظمی)، چاپ اول.

    موسی‌زاده، رضا (1387). حقوق معاهدات بین‌الملل، تهران، نشر میزان، چاپ سوم.

    میرعباسی، سیدباقر (1376). حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول.

    ـــــــــــــــــــــــ (1377). مسئلۀ قراردادهای بین‌المللی، موضوع اصل 99 و 123 قانون اساسی، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ 42، 25-52.

    نیکول، دلر، آرجون، ماکیخانی و جان، باروز (1383). حاکمیت قدرت یا حاکمیت قانون؛ ارزیابی سیاست‌ها و اقدامات امریکا در مورد معاهدات امنیتی، ترجمۀ کاظم غریب‌آبادی و سیدحسین حجازی، تهران، مؤسسۀ ابرار معاصر، چاپ اول.

    وکیل، امیرساعد (1390). حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ اول.

    وکیل، امیرساعد و تحصیلی، زهرا (1392). ایران و تحریم‌های بین‌المللی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ اول.

     

    ب) انگلیسی

    1. Bjorge, Eirik, (2014), the EvolutionaryInterpretation of Treaties, Oxford, England, Oxford University Press.
    2. Boyle A. E., "Some Reflections on the Relationship of Treaties and Soft Law", ICLQ, 1979, vol. 48, No 4, pp. 901 – 913.
    3. Brownlie, Ian, (1998), The rule of law in international affairs: international law at fiftieth anniversary of the United Nations, Leiden, Boston, Martinus Nijhoff Publishers and The Hague Academy of International Law.
    4. Conference On "International Rule Of Law And The Mandate Of The United Nations", (Moscow, 2 Nov. 2000), Represented In "Entering The 21st Century: Toward The Rule Of Law In International Relation".
    5. Fiedler K., "Gentlemen's Agreement" , Encyclopedia of Public International Law, 1981, vol. 7, p. 106.
    6. Haidar, Jamal Ibrahim, (2016).Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran, Munich,Economic Policy.
    7. Hollis, Duncan & Newcomer, Joshua (2009), Political Commitments and the Constitution, Virginia Journal of International Law, Vol. 49, No.3, pp. 508-581.
    8. Joyner, Daniel H., (2016), Iran’s Nuclear Program and International Law, Oxford, England, Oxford University Press, 1st Edition.
    9. Joyner, Daniel H., (2016), The Joint Comprehensive Plan of Action Regarding Iran’s Nuclear Program, Available from: http://opiniojuris.org/2015/07/15/guest-post-the-joint-comprehensive-plan-of-action-regarding-irans-nuclear-program/ [Accessed 16 October 2016].
    10. Klabbers, Jan (1998). The Concept of Treaty in International Law, Kluwer Law International, Vol. 91, No. 4, pp. 748-750.
    11. Koskenniemi, Martti, (2008), The Function of Law in The International Community: 75 Years After, British Year Book of International Law, pp. 353-366.
    12. Mardani, Nader, Hooshmand, Mohammad Mehdi, (2016), JCPOA; A Dialectical Paradigm of Treaty and Other International Instruments, Journal of Politics and Law, Vol 9, No 3.
    13. Millennium Declaration, (September 8, 2000), United Nations, A/Res/55/2.
    14. Murphy, John F., (2007), Is U.S. Adherence to the Rule of Law in International Affairs Feasible? , International Humanitarian Law Series, Vol. 15, pp. 197-227.
    15. Nuclear Tests Cases (Australia v. France New Zealand v. France), ICJ Reports, 1974, pp. 267-268.
    16. Schachter O., "The Twilight Existence of Nonbinding International Agreements", A, 1981, vol. 7, p. 106.
    17. Statement by the President of the Security Council, (22 June 2006), on: Strengthening international law: rule of law and maintenance of international peace and security, S/PRST/2006/28.
    18. Temple of Preah Vihear Case (Cambodia v. Thailand), ICJ Reports, 1961, p. 34.
    19. Waldock, Humphrey, (1964), Third Report on the law of Treaties, YILC, vol 2.
    20. Weil, Prosper, (1983), Toward Relative Normativity in International Law, EJIL, vol.77, No.3. PP. 413-433.   
    21. Widdows K., "What Is an Agreement in International Law?", The British Yearbook of International Law, 1979, vol. 50 (1), pp. 144 – 149
    22. Weybrecht, Matthew, State Department Affirms That Iran Deal Is Only a Political Commitment, Saturday, November 28, 2015. Available from: https://www.lawfareblog.com/state-department-affirms-iran-deal-only-political-commitment [Accessed 14 October 2016].