نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
سطح چهار فقه و اصول، حوزۀ علمیۀ قم، قم، ایران
چکیده
وجود مدل مشخص قانونگذاری در هر نظام حقوقی به ترسیم روابط نهادهای حقوقی و فهم دقیق کارکرد هریک از آنها کمک می‌کند و از طریق این شفاف‌سازی، بسیاری از اشکالات وارد بر آن نظام حقوقی را پاسخ می‌دهد و شبهات موجود را مرتفع می‌سازد. مهم‌ترین ارکان هر مدل قانونگذاری عبارت‌اند از: مبنای الزام‌آوری قاعدة حقوقی، منابع قاعدة حقوقی و نهادهای قانونگذار. هدف از نگارش این مقاله ارائة مدل قانونگذاری مطلوب در نظام جمهوری اسلامی ایران است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی-نوشتاری و روش پردازش اطلاعات توصیفی-تحلیلی است. در این مقاله اثبات شده که بر خلاف تصور اولیه، مبنای الزام‌آوری قاعدة حقوقی در نظام حقوقی ایران ارادة شارع نیست و ارادة نهاد ولایت مطلقة فقیه است و این نهاد می‌تواند خارج از چارچوب‌های شرعی قانونگذاری کند. در چنین سیستمی ارادة شارع تنها مبنای مشروعیت سیاسی است، نه مبنای قاعدة حقوقی و نباید بین فلسفة حقوق و فلسفة سیاسی خلط کرد. همچنین منابع حقوقی در این نظام حقوقی به‌ترتیب قانون شرع، قانون موضوعه، رویة قضایی، عرف و دکترین حقوقی است. نهادهای قانونگذار هم به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند؛ برخی حجیت شرعی قانونگذاریشان را بالمباشره از نهاد ولایت فقیه که مشروعیتش متصف به ارادة شارع است می‌گیرند و برخی دیگر که ناشی از ارادة مردم هستند، حجیتشان را با لحاظ نظریة تفویض به‌دست می‌آورند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Legislative Model in the Legal System of the Islamic Republic of Iran Based on the Theory of the Absolute Authority of the Jurist Outside the Framework of Religious Rulings
نویسنده [English]
- Mahdi Attar Kashani
Level four in Jurisprudence and Principles of Jurisprudence, Qom Seminary, Iran
چکیده [English]
The existence of a specific legislative model in any legal system helps to delineate the relationships between legal institutions and to accurately understand their function. Through this clarification, many of the criticisms directed at that legal system are addressed, and existing ambiguities are resolved. The most important components of any legislative model include: the basis for the binding nature of legal rules, the sources of legal rules, and the legislative institutions. The aim of this paper is to present an optimal legislative model within the Iranian legal system. The method of data collection is documentary and the method of data processing is descriptive and analytical. This paper demonstrates that contrary to initial assumptions, the basis for the binding nature of legal rules in the Iranian legal system is not the will of the legislator, but rather the will of the absolute authority of the jurist, which can legislate outside the confines of religious frameworks. In such a system, the will of the legislator is merely the basis for political legitimacy, not for the legal rule. Additionally, the legal sources in this legal system are ranked as follows: religious law, statutory law, judicial precedent, customs, and legal doctrine. Legislative institutions are also classified into two categories as some derive their religious legitimacy directly from the authority of the jurist while others, which stem from the will of the people, acquire their legitimacy through the theory of delegation.
کلیدواژه‌ها [English]
- the basis of binding legal rule
- legislative model
- sources of legal rule
- legal system of the islamic republic of iran
- legislative institutions.
- فارسی
الف) کتاب‌ها
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1391). ولایت و حکومت. تهران: صهبا.
- خمینی(ره)، سید روح‌الله (1386). صحیفة امام. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
- خمینی، سیدروح‌الله (1392). استفتائات امام خمینی(ره). تهران: مؤسسة تنظیم نشر و آثار امام خمینی(قدس سره).
- خمینی، سیدروح‌الله (1392). ولایت فقیه (حکومت اسلامی). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
- شهابی، مهدی (1397). فلسفة حقوق. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1397). حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریة ولایت فقیه. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- معرفت، محمدهادی (1377). ولایت فقیه. قم: مؤسسة فرهنگی تمهید.
ب) مقالات
- امینی پزوه، حسین؛ حائری، سید علیرضا؛ نیکونهاد، حامد (1397). مفهوم قانونگذاری در آرای فقهی حقوقی شهید صدر. نشریة دانش حقوق عمومی، (20)، 23-47.
- راجی، محمدهادی؛ ابریشمی راد، محمدامین (1397). تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی. فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، 48(3)، 507-523.
ج) منابع الکترونیک
- ارسطا، محمدجواد (1397). سخنرانی در نشست دورة دانش‌افزایی «ولایت فقیه» (ویژة مدرسین علوم عقلی و فقه و اصول حوزة علمیة خراسان و مبلغان دینی)، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی مدرسة علمیة سلیمانیه. شبکة اجتهاد. مشاهده از:
- صالحی، سیدعباس (1389). فرصتی برای بازخوانی «التزام به ولایت فقیه»، پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری. مشاهده از:
https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=9784.
- مشروح مذاکرات شورای نگهبان، لایحة کاهش ساعات کار بانوان شاغل دارای شرایط خاص (اعاده‌شده از شورای نگهبان)، جلسة 06/05/1395، سامانة جامع نظرات شورای نگهبان. مشاهده از:
- مشروح مذاکرات شورای نگهبان، لایحه تجارت (اعاده‌شده از شورای نگهبان)، جلسة 10/02/1393، سامانة جامع نظرات شورای نگهبان. مشاهده از:
- نظریۀ تفسیری شورای نگهبان، شمارة ۴۵۷۵، مورخ 03/03/1372. وب‌سایت داوودآبادی. مشاهده از:
https://davoudabadi.ir/page/4071685
- نظریة تفسیری شورای نگهبان، شمارة 4872، مورخ 20/04/1372. وب‌سایت داوودآبادی. مشاهده از:
https://davoudabadi.ir/page/0935487
- عربی
الف) کتاب‌ها
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله. قم: جامعة مدرسین.
- امام خمینی، سید روح‌الله (1392). کتاب البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
- شهید صدر، محمدباقر (1434ق). اقتصادنا (موسوعة الشهید السید محمدباقر الصدر ج3). قم: مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
- شهید صدر، محمدباقر (1421ق). المدرسة الإسلامیّة (موسوعة الشهید السید محمدباقر الصدر ج 5). قم: مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر.
- شیخ صدوق، ابن‌بابویه، محمد بن علی (1395ق). کمال‌الدین و تمام النعمة. تهران: انتشارات اسلامیه.
- صفار، محمد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
- طوسی، محمد بن الحسن (1407ق). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
- عامری، ابوالحسن (1398). السعادة و الإسعاد فی سیرة الإنسانیة. قم: آیت اشراق.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1375ق). احصاء العلوم. شارح بوملحم، علی. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- مدرس اصفهانی، میر محمدتقی (بی‌تا)، وجیزه فی بیان الضابط بین الحق و الحکم. چاپخانۀ سنگی آقامیرزا عبدالرحیم علمی.
- منسوب به علی بن موسی (ع) (1406ق). الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام. مشهد: مؤسسة آل البیت (ع).
- نوری، حسین بن محمد تقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
- انگلیسی
- A) Books
- Ratnapala, S. (2013). Jurisprudence. London: Cambridge University Press .
- B) Websites
- Brian, L. & Michael Sevel (2022). Legal Positivism. Oxford Bibliographies:https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780195396577/obo-9780195396577-0065.xml#
)