فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران

دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اعضای هیأت تحریریه

اهداف و چشم‌انداز

اخبار و اعلانات

پرسش‌های متداول

پیوندهای مفید

راهنمای نویسندگان

راهنمای نحوه ارسال مقاله

فهرست داوران

جدال حاکمیت دولت و حق بر تابعیت در پرتو نظام بین‌المللی حقوق بشر

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق بین‌الملل، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

حاکمیت، در قامت یکی از مؤلفه‌های دولت‌بودگی، حقوق و تکالیفی را برای دولت‌ها به‌همراه می‌آورد و از دیرباز، تعیین شرایط اعطای تابعیت به افراد، در شمار این حقوق آمده است. همچنین وجه بین‌المللی تابعیت همواره به تأیید دکترین و رویة قضایی بین‌المللی رسیده و پرتو تحولات جامعۀ بین‌المللی، روند انسانی شدن حقوق بین‌الملل و دگردیسی حاکمیت، این وجه را تقویت کرده است. از اواسط قرن بیستم، حق بر برخورداری از تابعیت، بارها در پیکرة معاهداتی و عرفی حقوق بین‌الملل بشر مورد توجه قرار گرفته و تحقق آن، به‌عنوان حقی برای حق داشتن، پیش‌شرط برخورداری از سایر حقوق بشری شمرده شده است. به‌ موجب حقوق بین‌الملل موضوعه، رویۀ قضایی و دکترین، حق بر تابعیت، تعهدات مشخصی را در یک چارچوب کلی (اعم از اثباتی و سلبی و نیز اعم از رعایت، حمایت و ایفا)، بر عهدة دولت‌ها قرار می‌دهد: ممنوعیت رفتار تبعیض‌آمیز با افراد (مبتنی بر نژاد، جنسیت، زبان، دین، ریشۀ ملی، موقعیت اقتصادی، سن، معلولیت و یا هر وضعیت دیگری)، ممنوعیت عملکرد خودسرانه (شامل نادیده گرفتن معیارهای عینی و منطقی)، تعهد به پیشگیری و کاستن از بی‌وطنی، توجه ویژه به گروه‌های خاص (مانند پناهندگان، کودکان و دارندگان تابعیت مضاعف) و نیز وضعیت‌های مرتبط (مانند اخراج، تغییر یا ترک داوطلبانه تابعیت). 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Dialectic of State Sovereignty and Right to Nationality in the Light of the International Human Rights Law

نویسنده [English]

  • Rezvan Bagherzadeh

Assistant Prof. of International Law, Department of Law, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

چکیده [English]

Sovereignty, a foundational element of statehood, encompasses both rights and obligations, which the authority to grant nationality has historically been one of its core prerogatives. The international dimensions of nationality, however, have long been recognized by legal doctrine and judicial precedent; as have been strengthened through the developments in the international community, the humanization of international law, and the transformation of sovereignty. Since the mid-20th century, the right to nationality has been enshrined in conventional and customary international law, with its recognition as an essential precondition for the enjoyment of other human rights. Under the framework of contemporary international law, judicial practice, and doctrine, the right to nationality imposes a range of obligations upon states, both affirmative and negative, within the broader context of duties to respect, protect, and fulfill. These obligations encompass the prohibition of discrimination (on the basis of race, gender, language, religion, national origin, economic status, age, disability, etc.); the prohibition of arbitrary action (including disregarding objective and reasonable criteria); the duty to prevent and reduce statelessness; and the obligation to afford special protection to vulnerable groups (e.g. refugees, children, and those with dual nationality); and addressing concerning situations (e.g. expulsion, voluntary alteration or renunciation).

کلیدواژه‌ها [English]

  • State Sovereignty
  • Right to Nationality
  • International Human Rights Law
  • Citizenship
  • Nottebohm Case
مراجع
  1. فارسی

الف) کتاب‌ها

  1. براونلی، یان (1396). اصول حقوق بین‌الملل عمومی. ترجمة محمد حبیبی مجنده، ویرایش هشتم (ویراستار: جیمز کرافورد)، قم: دانشگاه مفید.
  2. شکری، شکوفه (1401). در کوی نیکنامی؛ گفت‌وگو با قاضی حشمت رستمی درونکلا. تهران: مجد.
  3. عزیزی، ستار؛ حاجی‌عزیزی، بیژن (1399). تابعیت در حقوق ایران و بین‌الملل. چ دوم. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
  4. نصیری، محمد (1396). حقوق بین‌الملل خصوصی. چ بیستم، تهران: آگاه.

 

ب) مقالات

  1. الهویی نظری، حمید (1393). قلمرو محفوظ در آرای دیوان بین‌المللی دادگستری. پژوهش حقوق عمومی، 16(43)، 135-162.
  2. الهویی نظری، حمید؛ کورکی‌نژاد قرایی، مجید (1395). ضرورت‌های حقوقی داخلی و بین‌المللی اصلاح برخی مواد قانون مدنی در خصوص تابعیت زنان. مطالعات حقوق عمومی، 46(2)، 297-317.
  3. انصاری، حمید؛ نیکخواه سرنقی، رضا؛ صالحی، سید مهدی (1399). مطالعه دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی راجع به اصل منع تبعیض. مطالعات حقوقی معاصر، 11(20)، 1-26.
  4. بیات کمیتکی، مهناز؛ بالوی، مهدی (1394). حق بر تابعیت: از حقوق بین‌الملل خصوصی تا حقوق بشر. حقوق خصوصی، 12(1)، 129-150.
  5. پیرامن، فاطمه؛ یداللهی، انور (1401). حق بر شهروندی از منظر حقوق بین‌الملل بشر؛ نگاهی نو در عصر جهانی شدن. تعالی حقوق، 13(2)، 77-108.
  6. توسلی نائینی، منوچهر؛ پورمراد، رویا (1396). اصل وحدت تابعیت زوجین در حقوق ایران، بریتانیا و کنوانسیون‌های بین‌المللی. پژوهش حقوق خصوصی، 6(20)، 9-33.
  7. چاچ، سعید؛ عبدی‌پور فرد، ابراهیم (1398). نابرابری بین پدر و مادر ایرانی در انتقال تابعیت به فرزندان. مطالعات حقوق تطبیقی، 10(1)، 261-278.
  8. حسینی دره‌صوفی، سید محمد؛ کریمی‌نیا، محمد مهدی (1398). واکاوی "حق تابعیت مهاجر" در فقه اهل بیت و قوانین حقوقی ایران و افغانستان. مطالعات حقوق بشر اسلامی، 8(2)، 9-32.
  9. زمانی، سیدقاسم؛ طلعت، آرمین (1399). فرسایش حاکمیت ملی در حقوق بین‌الملل معاصر: از حاکمیت اقتدارگرا به‌سوی حاکمیت مشروط. مجلۀ حقوقی بین‌المللی، 37(62)، 59-88.
  10. سروی مقدم، مصطفی (1383). مروری بر تفاوت تابعیت، شهروندی و دیگر واژگان مشابه در حقوق ایران، بریتانیا، آمریکا و فرانسه. مدرس علوم انسانی (پژوهش‌های حقوق تطبیقی سابق)، 8(3)، 1-15.
  11. عابدی، محمدتقی (1391). حق بر تابعیت و اصل دادرسی منصفانه (تحول در رویۀ قضایی ایران). پژوهشنامۀ حقوق خصوصی، 1(1)، 73-86.
  12. عزیزی، ستار (1388). ایرانی‌الاصل کیست؟. نامۀ حقوقی، 15(73)، 147-167.
  13. عزیزی، ستار (1400). بررسی تطبیقی اعمال اصل خاک در حقوق ایران، انگلستان و کشورهای عضو اتحادیۀ اروپایی. مطالعات حقوقی، 13(3)، 161-184.
  14. عزیزی، ستار؛حاجی‌عزیزی، بیژن(1390). بررسی جایگاه مادر ایرانی در انتقال تابعیت به طفل: نقدی بر مادۀ 976 قانون مدنی ایران و ماده‌واحدۀ سال 1385. تحقیقات حقوقی، 14(56)، 333-370.
  15. فروغی‌نیا، حسین (1391). بین‌المللی شدن حقوق بشر و دگردیسی در مفهوم حاکمیت دولت‌ها در عصر جهانی‌شدن. فصلنامۀ مطالعات حقوق بشر اسلامی، 1(1)، 161-188.
  16. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر؛ مرادی، نیکزاد (1393). برابری در استفاده از خدمات عمومی در آرای دیوان عدالت اداری. حقوق اداری، 2(5)، 65-92.
  17. موحدی، رامین؛ ملکوتی هشتجین، سید حسین؛ رنجبری، ابوالفضل (1398). اصل برابری و عدم تبعیض در برخورداری از تأمین اجتماعی در حکومت اسلامی. پژوهش‌های اخلاقی، 9(4)، 243-258.
  18. موسی‌زاده، رضا؛ دارابی راد، سپیده (1398). بررسی تطبیقی سلب تابعیت به‌عنوان مجازات عاملان ارتکاب تروریسم در برخی کشورهای اروپایی و حقوق بین‌الملل. مطالعات حقوق تطبیقی، 10(2)، 743-761.
  19. نصرتی، حمیدرضا؛ محمدی، حمیدرضا (1395). تبیین مفهوم تداوم یا فرسایش حاکمیت دولت ملّی. پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، 1(4)، 41-65.
  20. همت، مسعود (1394). بررسی مقایسه‌ای مفهوم تابعیت در نظام‌های حقوق بین‌الملل معاصر و حقوق اسلام. تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 7(25)، 185-210.

 

ج) آرای قضایی

  1. دادگاه تجدیدنظر استان مازندران (1398). شعبۀ 19، پرونده شمارۀ 9809981977200268، تاریخ صدور رأی: 17/5/1398.
  2. دادگاه تجدیدنظر استان مازندران (1400). شعبۀ 13، پروندۀ شمارۀ 9809981920300323، تاریخ صدور رأی: 30/2/1400.
  3. انگلیسی
  4. A) Books
  5. Higgins, R. (1963). The Development of International Law through the Political Organs of United Nations. Oxford University Press.
  6. Rütte, B. (2022). The Human Right to Citizenship; Situating the Right to Citizenship within International and Regional Human Rights Law. (Series: International Refugee Law Series, Vol. 21), Brill/Nijhoff.

 

  1. B) Articles
  2. Azizi, Sattar; Hosseini Mahjoob, Hossein (2023). Ius Sanguinis a Matre in Iran's Nationality Law. The Iranian Review for UN Studies (IRUNS), 4(1), 1-22.
  3. Bahrul Ulum, M. (2022). Sovereignty and Legal Personality: A Lesson from European Union's Evolution to Supranationalism. Lampung Journal of International Law (LaJIL), 4(1), January-June 2022, 27-40.
  4. Blackman, J. L. (1998). State Successions and Statelessness: The Emerging Right to an Effective Nationality Under International Law. Michigan Journal of International Law, 19(4), 1141-1194.
  5. Brand, R. A. (2002). Sovereignty: The State, the Individual, and the International Legal System in the Twenty First Century. Hastings International and Comparative Law Review, 25, 279-295.
  6. Cassel, D. (2001). A Framework of Norms: International Human-Rights Law and Sovereignty. Int'l R., 23, 60-63.
  7. Doek, Jaap E. (2006). The CRC and the Right to Acquire and to Preserve a Nationality. Refugee Survey Quarterly, 25(3), 26-32.
  8. Ferreira-Snyman, M. P. (2006). The Evolution of State Sovereignty: A Historical Overview. Fundamina, 12(2), 1-28.
  9. Ganczer, M. (2015). The Right to a Nationality as a Human Right?. In: Hungarian Yearbook of International Law and European Law 2014, The Hague, Eleven International Publishing, 15-33.
  10. IHRLC (The International Human Rights Law Clinic) (2017). Achieving Gender Parity on International Judicial and Monitoring Bodies; Analysis of International Human Rights Laws and Standards Relevant to the GQUAL Campaign. Berkeley: University of California, School of Law, Working Paper Series, No. 4, 1-48.
  11. Immanuel, A. M. P. (2023). The Customary Obligation to Avoid, Reduce, or Prevent Statelessness in South Asia. Asian Journal of International Law, 13, 244-272.
  12. International Law in Domestic Courts (ILDC) (2020). Anonymous infertile couple v Public Court of Mazandaran, Appellate court judgment, Case No 9709987413101184, Decision No 9909971516600058, ILDC 3149 (IR 2020) 11th April 2020, Iran. Oxford Reports on International Law (ORIL); At: https://opil.ouplaw.com/display/10.1093/law-ildc/3149ir20.case.1/law-ildc-3149ir20 >2024/06/28.
  13. Jadali, S. (2018). The Prominence of Statelessness in the Work of United Nations: From Framing International Regime to Mandating Special Agency. The Iranian Review for UN Studies (IRUNS), 1(1), 145-169.
  14. Juss, Satvinder S. (1994). Nationality Law, Sovereignty, and the Doctrine of Exclusive Domestic Jurisdiction. Florida Journal of International Law, 9(2), 219-240.
  15. Krasner, S. D. (2004). The Hole in the Whole: Sovereignty, Shared Sovereignty, and International Law. J. INT'L L., 25, 1075-1101.
  16. Lara, R. L. (2014). The Problem of Sovereignty, International Law, and Intellectual Conscience. Journal of the Philosophy of International Law, 25(1), 1-26.
  17. Mantu, Sandra (2018). ‘Terrorist’ citizens and the human right to nationality. Journal of Contemporary European Studies, 26(1), 28-41.
  18. McDougal, Myres; Lasswell, Harold; Chen, Lung-chu (1974) (1974). Nationality and Human Rights: The Protection of the Individual in External Arenas. The Yale Law Journal, 83, 900-998.
  19. McGrath, Chris (2018). Principles of sovereignty under international law. ENVM7124/3104 lecture 2 handout, 1-3; At: http://envlaw.com.au/wp-content/uploads/handout_sovereignty.pdf >2024/06/28.
  20. Merezhko, O. (2020). The Mystery of the State and Sovereignty in International Law. Saint Louis University Law Journal, 64, 23-58.
  21. Rahimi Dizgovin, F. (2018). Enforcement of International Treaties by Domestic Courts of Iran: New Developments. Virginia Journal of International Law, 58(1), 227-259.
  22. Worster, W. T. (2022). Customary International Law Requiring States to Grant Nationality to Stateless Children Born in Their Territory. Statelessness & Citizenship Review, 4(1), 113-139.
  23. Ziegler, K. S. (2013). Domaine Réservé. Max Planck Encyclopedia of Public International Law (MPEPIL), Oxford Public International law, 1-14.

 

  1. Thesese
  2. Manby, N. B. (2015). Citizenship and statelessness in Africa: the law and politics of belonging. Doctoral Thesis, Maastricht: Maastricht University, Wolf Legal Publishers (WLP), 20th October 2015.
  3. Omoruyi, Benjamin Aiwehia (2013). Taking Suffering Seriously: A Robust Approach to Enforcing the Right to Nationality of Stateless People. Degree of Master of Laws, Saskatoon: University of Saskatchewan, College of Law, December 2013.
  4. Vela, M. J. R. (2014). How far has the protection of the right to nationality under international human rights law progressed from 1923 until the present day? An analysis of this progress against the backdrop of the 5 elements of article 20 of the American Convention on Human Rights. LLM International and European Law, Tilburg: Tilburg University, December 2014.

 

  1. D) Documents
  2. American Convention on Human Rights (ACHR) (1969).
  3. Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) (2004). General Recommendation No. 30 on Discrimination Against Non-Citizens, 64th session (23 February-12 March 2004), CERD/C/64/Misc.11/rev.3.
  4. Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) (2011), General Recommendation No. 34 on Racial Discrimination Against People of African Descent, CERD/C/GC/34.
  5. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CAT) (1984).
  6. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (European Convention on Human Rights; ECHR) (1950).
  7. Convention on Certain Questions Relating to the Conflict of Nationality Laws (1930 Convention) (1930).
  8. Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) (1979).
  9. Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (CERD) (1965).
  10. Convention on the Reduction of Statelessness (CRS) (1961).
  11. Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) (2006).
  12. Convention on the Rights of the Child (CRC) (1989).
  13. Convention relating to the Status of Refugees (CSR) (1951).
  14. Convention Relating to the Status of Stateless Persons (CSS) (1954).
  15. Council of Europe (1997). Explanatory Report to the European Convention on Nationality.
  16. Human Rights Committee (HRCttee) (2004). General Comment No. 31 on the Nature of the General Legal Obligation Imposed on States Parties to the Covenant, CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13
  17. Human Rights Council (HRC) (2008). Report of the Independent Expert on Minority Issues on the Promotion and Protection of All Human Rights, Civil, Political, Economic, Social and Cultural Rights, Including the Right to Development, A/HRC/7/23.
  18. Human Rights Council (HRC) (2009). Report 10/34 of the Secretary General on Arbitrary Deprivation of Nationality, A/HRC/10/34
  19. Human Rights Council (HRC) (2019). Agenda item 6 Universal periodic review Report of the Working Group on the Universal Periodic Review; Islamic Republic of Iran, Forty-third session (24 February–20 March 2020), A/HRC/43/12.
  20. Human Rights Council (HRC) (2009). Report 13/34 of the Secretary General on Human Rights and Arbitrary Deprivation of Nationality, A/HRC/13/34
  21. Human Rights Council (HRC) (2009). Resolution 12/6 on Human Rights of Migrants: Migration and Human Rights of the Child, A/HRC/Res/12/6.
  22. Human Rights Council (HRC) (2018). UN Special Rapporteur on Contemporary Forms of Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance, Report on Racial Discrimination in the in the Context of Laws, Policies and Practices Concerning Citizenship, Nationality and Immigration, A/HRC/38/52.
  23. Institute on Statelessness and Inclusion (ISI) (2020). The World's Stateless: Deprivation of Nationality.
  24. Inter-American Commission on Human Rights (IACHR) (2023). Resolution on the right to nationality, prohibition of arbitrary deprivation of nationality and statelessness, Res. No. 2/23.
  25. International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance (ICPPED) (2006).
  26. International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families (CMW) (1990).
  27. International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) (1966).
  28. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESC) (1966).
  29. International Law Commission (ILC) (1999). Commentary on the Draft Articles on Nationality of Natural Persons in Relation to the Succession of States, Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, Part Two.
  30. International Law Commission (ILC) (2019). Fourth Report on Peremptory Norms of General International Law (jus cogens) by Dire Tladi (Special Rapporteur), 71st Session, A/CN.4/727.
  31. International Law Commission (ILC) (1953). Report on the Elimination or Reduction of Statelessness by Roberto Cordova (Special Rapporteur); Nationality, including Statelessness, Extract from the Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, A/CN.4/64.
  32. Open Society Justice Initiative (2005). Citizenship and Equality in Practice: Guaranteeing Non-Discriminatory Access to Nationality, Protecting the Right to be Free from Arbitrary Deprivation of Nationality, And Combating Statelessness, Submission to the United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights for Consideration by the UN Commission on Human Rights at its Sixty-Second Session.
  33. The Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) (2014). Global Action Plan to End Statelessness: 2014–2024.
  34. The Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) (2022). Background Note on Gender Equality, Nationality Laws and Statelessness.
  35. The Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) (2020). High-Level Segment on Statelessness: Results and Highlights.
  36. The United Nations General Assembly (UNGA) (1996). Resolution 50/152 on the Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, A/Res/50/152.

 

  1. Cases
  2. Advisory Opinion on Proposed Amendments to the Naturalization Provision of the Constitution of Costa Rica (1984). IACtHR OC-4/84, Series A No. 4.
  3. Anudo Ochieng Anudo v. United Republic of Tanzania (2018). ACtHPR Application No. 012/2015.
  4. Application of the International Convention for the Suppression of the Financing of Terrorism and of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (2024). Ukraine v. Russian Federation, ICJ Reports.
  5. Application of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (2021). Qatar v. United Arab Emirates, Preliminary Objections Judgment of 4 February, ICJ Reports.
  6. Barcelona Traction, Light and Power Company, Limited (1970). Belgium v. Spain, ICJ Reports.
  7. Biao v. Denmark (2016). ECtHR [Grand Chamber] Application No. 38590/10.
  8. BVerwG 10 C 50.07 (2009). Federal Administrative Court of Germany, Judgment of 26 February.
  9. Case of the Girls Yean and Bosico v Dominican Republic (2005). IACtHR Series C No. 130.
  10. Diop v. France (1991). Communication No 2/1989, UN Doc. CERD/C/39/D/2/1989.
  11. Fisheries (1951). UK v. Norway, ICJ Reports.
  12. K2 v. The United Kingdom (2017). [Decision] ECtHR Application No. 42387/13.
  13. Nottebohm (1955). Liechtenstein v. Guatemala, ICJ Reports.
  14. Tunis and Morocco Nationality Decrees (1923). United Kingdom v. France, PCIJ, Ser. B, No. 4.
  15. United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran (1980). United States of America v. Islamic Republic of Iran, ICJ Reports.

 

  1. Websites
  2. Human Rights Watch (2019). India: Citizenship Bill Discriminates Against Muslims; At: https://www.hrw.org/news/2019/12/11/india-citizenship-bill-discriminates-against-muslims >2024/06/28.
  3. The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR) (2014-2024). #IBelong Campaign to End Statelessness; At: https://www.unhcr.org/ibelong/ >2024/06/28.
  4. The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR) (2018). Universal Declaration of Human Rights at 70: 30 Articles on 30 Articles; Article 15; At: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2018/11/universal-declaration-human-rights-70-30-articles-30-articles-article-15 >2024/06/28.
  5. The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR) (2024). OHCHR and the Right to a Nationality; At: https://www.ohchr.org/en/nationality-and-statelessness >2024/06/28.
فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 01 بهمن 1405
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 19 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 09 بهمن 1403
  • تاریخ پذیرش: 15 بهمن 1403
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار