دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی تهران

چکیده

طبق قانون مدنی ایران، صرف ازدواج مجدد مادر از موانع حضانت فرزندان است و در این صورت حضانت فرزندان مطلقاً به پدر آن‌ها واگذار می‌شود. با توجه به فلسفه و هدف حضانت کودکان، که حفظ بالاترین مصلحت آن‌هاست، صدور حکم مطلق برای جدایی کودک از مادر، به علت ازدواج مجدد مادر، بدون در نظر گرفتن جمیع شرایط، می‌تواند برخلاف مصلحت کودک باشد. آنچه از اسناد بین‌المللی در زمینة حقوق کودک برمی‌آید لزوم قرار دادن محوریت منافع کودکان در کلیة تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن‌هاست. با سلب حضانت از مادر، به علت ازدواج مجدد، این سؤال مطرح می‌شود که در این صورت آیا هدف حضانت، که برآوردن بالاترین مصلحت کودک است، تأمین می‌شود یا در هر مورد باید با در نظر داشتن جمیع اوضاع و احوال حضانت کودک را تعیین کرد. با بررسی ریشة فقهی و هدف حضانت متوجه می‌شویم در تصمیم‌گیری برای حضانت باید مصلحت کودک به‌مثابة مهم‌ترین معیار در تعیین حضانت رعایت شود. با توجه به اینکه مصلحت اطلاق‌بردار نیست، باید بالاترین مصلحت کودک را به صورت موردی بررسی کرد. موانع حق حضانت با عوامل سقوط حضانت متفاوت و احکامشان از هم جداست. نظر به اینکه ازدواج مجدد مادر از قسم اول است، تحت حکم این دسته، یعنی بررسی موردی با اعمال بالاترین مصلحت کودک در تعیین حضانت، قرار می‌گیرد و با هدف برآوردن مصلحت کودک نمی‌توان در این زمینه حکم مطلق سلب حضانت از مادر را به علت ازدواج مجدد صادر کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Remarriage of the mother, custody and the best interest of the child

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad-Hadi Saei 1
  • Niloufar Kamyab Mansouri 2

1 Assistant Professor, Private Law Department, Imam Khomeini International University, Iran

2 PhD Student, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

According to the Iranian Civil Code, remarriage serves as a legal obstacle to the mother's right to custody, which would lead to the father's sole custody of the child. As it is enshrined in international instruments on the rights of a child, the intended function for custody of children is to safeguard their best interest. Consequently, and to that end, said interest should be evaluated per case. Given that remarriage is classified as an obstacle for custody and not a ground to lose the right, the same logic of case-by-case examination applies. Accordingly, the best interest of the child comes to light as the determining factor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • child's best interest
  • custody
  • losing custody
  • obstacles of custody
  • Remarriage
الف) منابع فارسی
قوانین، اعلامیه‌ها، کنوانسیون‌ها
1. اعلامیة‌ جـهانی‌ حـقوق کودک، مصوب 1959
2. قانون امور حسبی، مصوب 1319
3. قانون حمایت از خانواده، مصوب 1391
4. قانون مدنی، مصوب 1307
5. کنوانسیون حقوق کودک، مصوب نوامبر 1989
کتب و مقالات
1. آدامز،‌ پل (1379). ‌روان‌شناسی کودکان محروم از پدر، ترجمة خسرو باقری، تهران، مؤسسة فرهنگی منادی‌ تربیت.
2. امـامی سـید حسن (1375). حـقوق مـدنی، چ 11، تهران، کتابفروشی‌ اسلامیه.
3. برادری، خسرو (1388). «حقوق کودک در اسناد بین‌المللی» (چگونگی اجرای حقوق کودکان فلسطینی در سرزمین‌های اشغالی)، مجلة کانون وکلا، ش 206.
4. پورقهرمانی گل‌تپه، بابک (1383). «نگاهی به کنوانسیون حقوق کودک و مباحثی پیرامون آن»، رواق اندیشه، ش 2.
5. حسنی، علی‌اکبر (1362). «ویژگی‌های تعلیم و تربیت اسلامی»، درس‌هایی از مکتب اسلام، س 23، ش 10.
6. حسینیان سیمین (1382). «مقایسة ارتباط سلامت روانی فرزندان مادرانی که حضانت فرزندشان را دارند با فرزندان و مادرانی که حضانت فرزندانشان از آن‌ها سلب شده است»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، ش 2.
7. حسینی‌مقدم، عسکری (1389). «مبانی فقهی حضانت کودک با تأکید بر اعلامیة جهانی حقوق کودک»، علوم اسلامی، ش 17.
8. حکیمیان، علی‌محمد (1381). «کنکاشی پیرامون قانون حضانت»، مطالعات راهبردی زنان، ش 16.
9. دبیری اصفهانی، عذرا (1389). «بررسی میزان آگاهی مدیران آیندة کشور نسبت به قوانین و مقررات مربوط به حقوق کودکان»، اندیشه‌های نوین تربیتی، دورة 6، ش 2.
10. رهبر، مهدی و صالح سعادت (139). «ازدواج مجدد زن و حق حضانت فرزند»، مطالعات راهبردی زنان، س 14، ش 54.
11. شریفیان، جمشید (1380). راهبرد جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق بشر در سازمان ملل متحد، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
12. صفایی، حسین و اسدالله امامی (1391). مختصر حقوق خانواده، چ 33، تهران، میزان.
13. طاهری‌نیا، احمد (1383). «پژوهشی در حقوق کودک»، فقه، ش 41.
14. عبادی، شیرین (1371). حقوق کودک (نگاهی به مسائل حقوق کودکان در ایران)، چ 3، روشنگران.
15. کاتوزیان، ناصر (1389). دورة حقوق مدنی خانواده، ج 2، تهران، شرکت سهامی انتشار.
16. کریمی، عباس و الهه محسنی (1393). «موانع اجرای حضانت در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق فرانسه»، فقه و حقوق اسلامی، س 47، ش 2.
17. لطفی، اسدالله (1389). حقوق خانواده، ج 2، تهران، خرسندی.
18. ماسن، پاول هنری (1380). رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، تهران، مرکز.
19. مرعشی، محمدحسن (1371). «تحقیقی دربارة سن بلوغ»، مجلة حقوقی دادگستری، ش 4.
20. مشایخی، قدرت‌الله (1381). «حضانت از دیدگاه فقه و حقوق»، مجلة علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، ش 41.
21. ناطق نوری، سوده (1389). «معیاری برای هر دو نظام بالاترین مصلحت کودک»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، س 6.
ب) منابع فقهی
1. قرآن کریم.
2. بحرانی، یوسف بـن احـمد بن ابراهیم (1405 ق). الحدائق‌ الناضره‌ فی الحکام العتره الطاهره، قم، دفتر انتشارات‌ اسلامی.
3.الحر عاملی،محمد بن حسن – وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة،موسسه آل البیت ،قم 1414 ق.
3. خمینی، سید روح‌‌اللّه‌ موسوی (1426 ق). تحریر‌ الوسیله، قم، مؤسسة‌ تنظیم و نشر‌ آثار‌ امام خمینی(ره).
4. زیدان، عبدالکریم (1976).‌ احکام الذمیین و المستأمنین‌ فی‌ دار الاسلام، جامعة بغداد، چ 2.
5. شهید ثانی، ز‌ن الدیـن بـن علی عـاملی (1410 ق). الروضة‌ البـهیه‌ فـی‌ شرح اللمعه الدمشقیه، قم، کتاب‌فروشی‌ داوری.
6. شهید ثانی، زین‌الدیـن‌ بـن‌ علی‌ عاملی (1413 ق). مسالک‌ الافهام‌ الی‌ تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة‌ المعارف الاسلامیه.
7. طباطبایی، سید علی بن مـحمد بـن ابی معاذ (1418 ق). ریاض المسائل فی التحقیق الاحـکام بالدلائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السـلام.
8. طوسی، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الامامیه، ج 6، چ 3، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیا الآثار الجعفریه.
9. الجزیری، عبدالرحمن عوض. الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 4، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.
10. فاضل هـندی، محمد بـن حسن (1416 ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد‌ الاحـکام، قم، دفتر‌ انـتشارات‌ اسلامی.
11. الکـافی، أبو جعفر محمد بن یعقوب‌ الکلینی‌ (1388 ق). طهران، دار‌ الکتب الإسلامیّة، ج 6.
12. لویس معلوف (1973). المنجد‌ فـی‌ اللغـه،‌ بیروت،‌ دارالمشرق،‌ چ 21.
13. محدث قمی، سفینة البحار.
14. محمدباقر المـجلسی (1407 ق). بـحار الأنـوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار، بـیروت، مـؤسسة الوفـاء.
15. محمد بن عبداله (1324). نهج الفصاحه، گردآوری ابوالقاسم پاینده، جاویدان.
16. المفید، محمد‌ بن محمد بن النعمان (1410 ق). المقنعة، قم، تحقیق و نـشر مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین.
17. موسوی عاملی (1411 ق). نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 1.
18. الموسوی السبزواری، السید‌ عبدالاعلی (1417 ق). مهذب الاحکام، قم، مؤسسة المنار، چ 4، ج 25.
19. الطبرسی، میرزا حسین النوری (1407 ق). مستدرک الوسائل، تحقیق و نشر مؤسسة آل البیت علیهم‌ السلام لإحیاء التراث.
20. نجفی، محمدحسن بن باقر (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیا، التراث العربی، چ 7.
21. وهبة الزحیلی، الفـقه الاسـلامی و ادلتـه، ج 7، دمشق، دار الفکر.