دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل از دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

زیست‌فناوری با حفاظت از تنوع زیستی و ابداع راهکارهایی از جمله برای حذف آلاینده‌های آب، خاک و هوا، امکان بهره‌وری از زیست‌توده و زیست‌دیزل را در تأمین سوخت فراهم کرده است و با ایجاد زمینه‌ای برای بهره‌برداری از قابلیت استخراج مواد ژنتیکی ناشی از بقایای منقرض‌شدۀ گونه‌های گیاهی و جانوری به‌منظور شبیه‌سازی گونه‌های منقرض‌شده یا در معرض انقراض، بستری را برای توسعۀ حقوق بین‌الملل محیط‌زیست ایجاد می‌کند. این امر به‌ویژه با ارائۀ سازوکارهای جایگزین در مقابل روش‌های سنتی پیشگیری و حفاظت از تخریب محیط‌زیست می‌تواند به توسعۀ حقوق بین‌الملل در این حوزه کمک قابل ملاحظه‌ای کند. با وجود نقش قابل ملاحظۀ فناوری زیستی در توسعۀ حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، ترکیبات سمی ناشناخته، واکنش‌های آلرژیک و آلودگی ژنتیک غیرقابل پیش‌بینی برآمده از عرضۀ ارگانیسم‌های سمی ناشی از دخل و تصرف در ارگانیسم‌های موجود به اکوسیستم‌ها می‌تواند زمینه‌ای را برای تخریب یا آلودگی مضاعف محیط‌زیست فراهم آورد. این در حالی است که پیامد‌های مثبت این فناوری و تأثیرات زیان‌بار آن از جمله عوامل تعیین‌کننده در شتاب‌بخشی به تغییر نگاه جامعۀ بین‌المللی نسبت به اهمیت محیط‌زیست و لزوم حفاظت و صیانت از آن شده که درنهایت روند توسعه و تدوین بیش از پیش حقوق بین‌الملل محیط‌زیست را سبب شده است. در این مقاله با تأملی در منافع و مضار زیست‌فناوری، به تأمل در این امر خواهیم پرداخت که زیست‌فناوری به چه نحو در خدمت توسعۀ حقوق بین‌الملل محیط‌زیست به کار گرفته می‌شود. در این خصوص، هرچند نباید از وجوه مثبت زیست‌فناوری چشم‌پوشی کرد، ضروری است تا به تبعات و آثار جانبی زیست‌فناوری نیز بی‌توجه نباشیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Biotechnology in Development of International Environmental Law

نویسندگان [English]

  • Aramesh Shahbazi 1
  • Pouya Berelian 2

1 Assistant Prof., Faculty of Law and Political Science, University of Allameh Tabataba'i, Tehran, Iran

2 MA. Student, Faculty of Law and Political Science, University of Allameh Tabataba'i, Tehran, Iran

چکیده [English]

Biotechnology allows exploitation of biomass and biodiesel in providing fuel through protecting biodiversity and developing novel strategies including strategies for removal of water, soil and weather pollutants; and it provides opportunities for development of international environmental law by providing opportunities for utilization of exploitability of genetic materials resulting from fossilized remains of extinct flora and fauna species aiming at simulation of extinct species. Through providing alternative strategies instead of traditional methods for protection of environment and prevention of any damaged incurred on it, it can significantly help the development of international law in this respect. While biotechnology plays a significant role in the development of international environmental law, the unknown poisonous composites, allergic responses, and unpredictable genetic pollutions resulting from supplying poisonous organism due to intervention in existing organisms can pave the way for destruction and pollution of the environment. The positive consequences of this technology and its negative effects are determinants accelerating the change in international society attitude towards the significance and the necessity of protection of the environment, finally leading to increased development of international environmental law. Focusing on the advantages and disadvantages of biotechnology, this study is concerned with how biotechnology can serve the development of international environmental law. While the positive aspects of biotechnology shouldn't be ignored, it is necessary to give due attention to its consequences and effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental Strategies
  • Principles of International Environmental Law
  • Sustainable Development
  • International Law
  • biotechnology

. فارسی

الف) کتاب‌ها

احمدی‌خواه، اسدالله (1377). مبانی بیوتکنولوژی گیاهی، مختومقلی فراغی.
بخشی خانیکی، غلامرضا (1390). تنوع زیستی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
پور‌هاشمی، سیدعباس و ارغند، بهاره (1392). حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: نشر دادگستر.
تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1395). حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: انتشارات خرسندی.
صادقی، محسن (1387). حمایت از ابداعات دارویی و الحاق به سازمان تجارت جهانی، تهران: میزان.
حسینی، سیدمحمد مهدی (1390). مبانی حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: میزان.
دهناد، علیرضا و حاجی‌زاده، نادر (1392). بیوتکنولوژی با تأکید بر مباحث بیوتکنولوژی میکروبی و نانو بیوتکنولوژی، تبریز: نشر ستوده.
شهبازی، آرامش (1389). نظام حقوق بین‌الملل وحدت در عین کثرت، تهران: شهر دانش.
کک دین، نگوین (1383). حقوق بین‌الملل عمومی‌، ترجمۀ حسن حبیبی، تهران: انتشارات اطلاعات.
کیس، الکساندر و شلتون، دینا (1386). حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، ترجمۀ محمدحسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران.
کیس،الکساندر(1392).مقدمه‌ای بر حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، ترجمۀ دکتر محمدحسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران.
محمدی فاضل، اصغر (1379). ارزش جهانی تنوع زیستی، تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.
مسعودی، علی (1394). حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، با تکیه بر نقش دیوان بین‌المللی دادگستری در توسعۀ آن، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
مروتی، سعید و حاجیا، مسعود (1387). اصول کلونسازی و مهندسی ژنتیک، دانشگاه علوم پزشکی بقیۀ‌الله (عج).
موسوی، سیدفضل‌الله (1391). سیر تحولات منابع حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: میزان.
مهبودی، فریدون (1379). بیوتکنولوژی در ایران، فراز‌ها و نشیب‌ها، تهران: دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری، مرکز مطالعات بیوتکنولوژی، مؤسسۀ فرهنگی سامه.
وارک، کنت (1388). آلودگی هوا، منشأ و کنترل آن، ترجمۀ کاظم ندافی، تهران: انتشارات نصر.
 

ب) مقالات

پورهاشمی، سیدعباس (1384). «توسعۀ نوین در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، ر.ک:
www.fdilawservices.com/upload/1306138281.doc.
دبیری، فرهاد، پورهاشمی، سیدعباس و روستا، فخرالضحی (1388). «بررسی اصول و مفاهیم حقوق بین‌الملل محیط‌زیست با نگاهی به توسعۀ پایدار»، فصل‌نامۀ علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دورۀ 11، شمارۀ 3، 213-225.
حاجی‌حسینی، حجت‌الله (1378). «عوامل مؤثر بر فرایند توسعۀ تکنولوژی در کشور‌های در حال توسعه»، مجلۀ رهیافت، شمارۀ 20، 22-32.
خدادادی، احسانه، فهمیده، لیلا، فاخری، براتعلی و خدادادی، احسان (1393). «پتانسیل بیوتکنولوژی در افزایش بهره‌وری از محیط‌زیست»، اولین همایش الکترونیکی یافته‌های نوین در محیط‌زیست و اکوسیستم‌های کشاورزی، پژوهشکدۀ انرژی‌های نو و محیط‌زیست دانشگاه تهران.
خوانساری، نعمت‌الله (1377). «بیوتکنولوژی شمشیر دو لبه: فناوری مدرن و خطرات زیست‌محیطی آن»، مجلۀ رهیافت، شمارۀ 19، 72-76.
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1386). «نگاهی به اصل استفاده غیرزیانبار (پایدار) از سرزمین در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، علوم محیطی، سال 4، شمارۀ 4، 57-73.
---------- (1393). «اقتصاد سبز: گامی به سوی تحقق توسعۀ پایدار در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، دوفصل‌نامۀ دانشنامۀ حقوق اقتصادی، سال بیست و یکم، شمارۀ 6، 114-141.
ساعد، نادر (1392). «جرم‌انگاری سلاح‌های کشتار جمعی و راهبرد حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشکدۀ روابط بین‌الملل:
http://riirpolitics.com/?q=fa/node/1525.last visited April 2016.
شهبازی، آرامش (1391). «خسارات وارد بر محیط‌زیست از منظر حقوق مسئولیت بین‌المللی: چالش‌های موجود، در حقوق بین‌الملل در قرن بیست و یکم»، مجموعه مقالات اهدایی به دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی، انتشارات شهر دانش.
---------- (1389). «توسعۀ پایدار یا پایداری توسعه در حقوق بین‌الملل»، مجلۀ حقوقی بین‌المللی، سال 27، شمارۀ 42، 125-140.
صادقی، محمود (1384). «چالش‌های اخلاقی ثبت اختراعات بیوتکنولوژیک»، فصل‌نامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 9، شمارۀ 3، 87-119.
عبداللهی، محسن و معرفی، سعیده (1389). «اصل مسئولیت مشترک، اما متفاوت در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، فصل‌نامۀ پژوهش حقوق، سال دوازدهم، شمارۀ 29، 199-224.
قره‌یاضی، بهزاد و همکاران (1389). «ایمنی زیستی در مقررات بین‌المللی»، فصل‌نامۀ حقوق پزشکی، دورۀ 4، شمارۀ 12، 137-141.
گیفانی، آیدا و همکاران (1394). «نقش بیوتکنولوژی در توسعۀ حشره‌کش‌های میکروبی و تأثیر آن بر سلامت و امنیت غذایی»، تهران، اولین همایش ملی پژوهش‌های کاربردی در نگهداشت محیط‌زیست آب و منابع طبیعی.
مرتضوی، سیدالیاس (1392). «نگاهی دوباره به رسالت ایمنی زیستی»، خبرنامۀ انجمن ایمنی زیستی ایران، سال پنجم، شمارۀ 27.
ممتاز، جمشید (1375). «توسعۀ تدریجی و تدوین حقوق بین‌الملل توسط سازمان ملل متحد»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 18، 269-286.
مولایی، یوسف و همکاران (1393). «علم بیوتکنولوژی در اسناد حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، تهران: اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعۀ پایدار، مؤسسۀ ایرانیان، قطب علمی برنامه‌ریزی و توسعۀ پایدار گردشگری دانشگاه تهران.
ناخدا، بابک و زین‌العابدینی، مهرشاد (1392). «نقش بیوتکنولوژی در توسعۀ پایدار»، خبرنامۀ تراریخته، انجمن ایمنی زیستی ایران، چهارمین همایش ملی ایمنی زیستی، مهندسی ژنتیک.
نادری‌شهاب، محبت‌علی (1377). «تحقیقات بیوتکنولوژی درراستای افزایش بازده جنگل‌ها و مراتع»، رهیافت، شمارۀ 19، 54-58.
نژندی‌منش، هیبت‌الله و اسکندرزاده، افسانه (1384). «زیست‌فناوری و حقوق بین‌الملل»، تهران: کنگرۀ بین‌المللی اخلاق زیستی.
نعیمی‌، امیر و همکاران (1389). «چشم‌اندازی به پیامدهای کاربرد بیوتکنولوژی کشاورزی بر تنوع زیستی و ارائۀ راهکارها»، تهران: همایش ملی تنوع زیستی و تأثیر آن در کشاورزی و محیط‌زیست.
 

2. انگلیسی

A( Books
Gartland, K. M. A, R. C. Kellison & T. M. Fenning (2002). Forest Biotechnology and Europe’s Forests of the Future, A Challenge Document for Presentation and Discussion at Forest Biotechnology in Europe: Impending Barriers, Policy and Implications Edinburgh, Scotland.
 
Globerman, S, I. B. Vertinsky (1995). Forest Biotechnology in Canada: Analysis of Intellectual Property Rights and Protection of Higher Life forms, Intellectual Property Policy Directorate, Industry Canada.
 
Horsch, Robert B (1999). Biotechnology and Sustainable Development, in Biotechnology and Biosafety 25 (Ismail Serageldin & Wanda Collins eds.), Washington. DC: The World Bank.
 
Horsch, Robert B. & Robert T. Fraley (1998). Biotechnology Can Help Reduce The Loss of Biodiversity, in Protevtion of Global Biodiversity: Converging Strategies, Edited by Lakshman D. Guruswamy and Jeffrey A. Mcneely. Durham, N.C; Duke University Press
 
Sands, P (1995). Principles of International Environmental Law, Vol. I: Frame Work, Standards and Implementation.
Smith, John E (2004). Biotechnology, Cambridge University Press.
 
B) Articles
Altieri, Miguel (2001). "The Ecological Impacts of Agricultural Biotechnology", February: http://www.actionbioscience.org/altieri.html.
 
Bruhn, CM (1992). "Consumer Concerns and Educational Stragies: Focus on Biotechnology", Food Tecnology, 46 (3).
 
Buyukgungo, Hanife & Levent Gurel (2009). "The Role of Biotechnology on The Treatment of Wastes", African Journal of Biotechnology, Vol. 8 (25), 29 December
 
Daniell, H (ed.) (2014)."Plant Biotechnology", Journal (1).
 
Hoyle, R (1997). "The Biosafety Protocol", Slouches Toward Montreal, Nat. Bio- technol.
 
McCaffrey, Stephen C. (1993). "The Evolution of the Law of International Watercourses", Austrian Journal of Public and International Law, N 45, Springer-Verlag.
 
Milman, Oliver (2015). "Earth has lost a third of arable land in past 40 years, scientists say", The Guardian: Wednesday 2 December.
 
Murphy, Sean D (2001). "Biotechnology and international law", Harvard International Law Journal, 43:47-139.
 
Pallermaerts, Marc (1992). "International Environmental Law from Stockholm to Rio: Back to the Future?", Riciel, Vol. 1.
 
Sands, Philippe (2003). "Principles of International Environmental Law", CUP, 2nd Edition.
 
C) Documents
Agenda 21- https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/Agenda21.pdf (last visited: Agugust 2016).
 
Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters. Aarhus- Denmark 25 June 1998.
 
Convention On Biological Diversity, https://www.cbd.int/doc/legal/cbd-en.pdf.(last visited: April 2016).