دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نویسنده

دانش آموخته دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

متناسب با مبانی معرفتی مختلف عناصر سازنده و هویت‌بخش قانون متفاوت است و در نظام‌های حقوقی به گزاره‌ای واحد اطلاق قانون نمی‌شود. همین مسئله در تفاوت رویکردها و برداشت‌های از قانون نیز تأثیرگذار است. نوشتار حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که عناصر سازنده و هویت‌بخش قانون کدام‌اند؟ و نظام‌های حقوقی با چه رویکردی قانون را فهم و تحلیل می‌کنند؟ اگر در نظامی حقوقی بر عنصر محتوایی و مفادی قانون تأکید شود، رویکرد غیراستقلالی و اگر عنصر شکلی و ساختاری مورد توجه باشد، رویکرد استقلالی به قانون اولویت می‌یابد. هستۀ سخت نظام حقوقی اسلام ارادۀ حکیمانه شارع است. ازاین‌رو قانون و تمامی مؤلفه‌ها و مفاهیم درونی این نظام خود را با این هستۀ سخت تبیین و در افق آن تعریف می‌کنند. در نظام حقوقی اسلام قانون از دو اتم محتوایی- مفادی و شکلی-ساختاری تشکیل شده و با رویکردی غیر استقلالی به آن نگریسته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Constructor Elements of the Law and its Approach in the Legal System of Islam

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Hussein Kezemeini

Ph.D. in Public Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran

1. فارسی
کتاب‌ها
1. قرآن کریم
2. افلاطون (1380). دورۀ آثار افلاطون، ترجمۀ محمد‏حسن لطفی، تهران: خوارزمیبرهان، محمدحسین بن خلف (۱۳۶۱). برهان قاطع، تهران: چاپ محمد معین
3. بستانی، پطرس (1993م). محیط المحیط، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
4. پارسانیا، حمید (1390). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: کتاب فردا
5. پترسن، دنیس (1395). مکاتب معاصر فلسفه حقوق، تهران، ترجمان علوم انسانی
6. جعفری لنگرودی محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق، چ ششم، تهران: گنج دانش.
7. حکمت‌نیا، محمود (1390). فلسفۀ حقوق، در فلسفه‌های مضاف، عبدالحسین خسروپناه، ج 2، چ دوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
8. راسخ، محمد (1384). بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
9. روسو، ژان‏ژاک (1341). قرارداد اجتماعی، ترجمۀ غلامحسین زیرک‏زاده، تهران: شرکت سهامی چهر
10. ژیلسون، آتین (1384). تومیسم، درآمدی بر فلسفه قدیس توماس آکوئینی، ترجمۀ سید ضیاءالدین دهشیری، تهران: نشر حکمت
11. سادات اخوی، علی؛ خداشناس، عباس (1394). «شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد و وضعیت حقوق بشر در عربستان»، فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، ش 4.
12. شجاعی، مالک (1391). درآمدی فلسفی تاریخی به روشنگری (از کانت تا فوکو)، چ اول، تهران: نشر علم،
13. صبحی محمصانی (بی‌تا). فلسفۀ قانونگذاری در اسلام، ترجمۀ اسماعیل گلستانی، تهران: آثار اندیشه
14. کاتوزیان، ناصر (1390). مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چ هفتادوهشتم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
15. کانت، ایمانوئل (1392)، دین در محدودۀ عقل تنها، ترجمۀ منوچهر صانعی دره بیدی، چ چهارم، تهران: نشر نقش و نگار.
16. کلسن، هانس (1387). نظریۀ حقوقی ناب، ترجمۀ اسماعیل نعمت‌اللهی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
17. مرکز مالمیری، احمد (1385). حاکمیت قانون (مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها)، چ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
18. معین، محمد (1376). فرهنگ فارسی،تهران: امیرکبیر.
19. منتسکیو (1349). روح القوانین، ترجمۀ علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر
20. موسوی، سید فضل‌الله (1385). چرایی تصویب یک قانون و زمان مناسب آن، مجموعه مقالات همایش یکصدمین سال قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
21. نفیسی، علی‌اکبر (1355). فرهنگ نفیسی، تهران: خیام.
22. هابز،توماس (1381). لویاتان، ترجمۀ حسین بشیریه، چ دوم، تهران: نشر نی.
 مقالات
23.اصلانی، فیروز؛ کاظمینی سید محمدحسین (1390). «مفهوم حاکمیت قانون و برداشت از آن با تأکید بر قانون اساسی ج.ا.ا»، مطالعات انقلاب اسلامی، دورۀ 8 ، ش 26.
24.کانت، ایمانوئل(1370). «روشنگری چیست؟»، ترجمۀ همایون فولادپور، مجله کلک، ش 22.
 
2. عربی
25. ا بن منظور(1410ق). لسان العرب، بیروت: انتشارات دارالفکر، الطبعة الاولی.
26.ابن قدامه، ابی محمد عبدالله بن احمد بن محمد (1414ق). المغنی، دارالکتاب العربی، بیروت  
27.ابی داوود، سلیمان ابن الاشعث السجستانی الازدی (1412ق). سنن ابی‌داود،بیروت: دارالجلیل.
28.ابی یعلی، الفراء الحنبلی، محمد بن الحسین )بی‌تا(. الاحکام السلطانیه، بیروت: دارالفکر.
29.آشتیانى، محمدحسن بن جعفر (1429ق). ‏بحر الفوائد فى شرح الفرائد (طبع جدید)، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
30.حائری اصفهانی، محمد حسین بن عبد الرحیم (1404ق). الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، چ اول، تهران: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
31.حکیم ،سید محمدتقی.(1418ق). الاصول العامة للفقه المقارن، بیروت، المجمع العالمی لأهل البیت
32.خمینی ،روح‌الله (1373). ولایت فقیه، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
33.خویی، سید ابوالقاسم (1353). اجود التقریرات، قم، مطبه العرفان، چاپ اول، ج2
34.----------------- (1417ق). مصباح الاصول، چ پنجم، مقرر: محمد سرور بهسودی، قم: مکتبه الداوری.
35. الزبیدی الحنقی، محمد مرتضی (1414ق)، تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر
36.سیستانی، سید علی (1414ق). الرافد علی علم الاصول، چ اول، مقرر: منیر قطیفی، قم: بی تا.
37.شیخ بهایی، محمد بن حسین (1383). زبده الاصول، چ اول، قم: شریعت.،
38.صدر، سید محمدباقر(1417ق). اقتصادنا، تحقیق مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعه الاولی، مرکز النشر الاعلام الاسلامی.
39.فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1407ق). القاموس المحیط، بیروت، مؤسسه الرساله،
40.قشیری النیشابوری، ابی الحسین مسلم بن الحجّاج(1419ق). صحیح مسلم، طبعه الاولی، بیروت: دارالفکر.
41.کلینی، محمدبن‌ یعقوب (۱۴۱۱ق).  اصول کافی، ب‍ی‍روت‌: دارال‍ت‍ع‍ارف‌ ل‍ل‍م‍طب‍وع‍ات‌‏‫.
42.مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء
43.نراقی، محمدمهدی بن ابی ذر(1388). انیس المجتهدین فی علم الاصول، چ اول، قم: بوستان کتاب.
44.نووی (بی‌تا). صحیح مسلم بشرح النّووی، الطبعه الثالثه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
 
3. انگلیسی
45. Andrew, A. sh worth (1995). principles of criminal law,2ed edn, claredon press, oxford England.
46. Austin,(1832). the province of jurisprudence determined, Cambridge University Press
47. Barker, D, Padfield, Colin, (1992). Law Made Simple, Made Simple
48. Coyle, Sean, (2002), Hart, Raz and the Concept of a Legal System ,Law and Philosophy, Vol. 21
49. Dennis Michael Patterson ( 2010). A companion to philosophy of law and legal theory, Ed. Wiley-Blackwell. Part II: Contemporary Schools and Perspectives
50. Donnelly, Jack, (1980), "Natural Law and Right in Aquinas’ Political Thought", The Western Political Quarterly, vol. 33-
51. Dworkin, r. (1985). A Matter of principle, Harrard university Pressy,
52. Dworkin, r. (1986). Laws Empire. Seriously, Cambridge, MA: Harvaed Univercity press
53. Hart, H.L.A, ,( 1961). The Concept of Law, (Clarendon Press, 2nd end.
54. Holmes, O. W, Jr.( 1897). The path of Law. Harvard Law Review
55. Kelsen, Hans ,On the Basic Norm in Philosophy Of Law , Brian Bix(ed), Vol.
56. Llewellyn, Karl N. (1951). The Bramble Bush: On Our Law and Its Study, New York
57. Lovett ,Frank,( 2002). A Positivist Account of the Rule of Law ,Law & Social Inquiry, Vol. 27
58. Lyons, D. (1977). Principles, Positivism and Legal Theory, Yale Law Journal
59. Mark Tebbit,( 2005). Philosophy of Law An Introduction, Routledge
60. Marmor, Andrei, (2011). PHILOSOPHY OF LAW, Princeton University Press
61. McLeod, Ian, (2003). Legal Theory, London Metropolitan University, PALGRAVE MACMILLAN, Second Edition
62. Murphy, James Bernard, (2005). The Philosophy of Positive Law( Foundations of Jurisprudence), Yale University Press, New Haven and London
63. Murphy, M. (2006). Natural Lawin Jurisprudence and political philosophy, Cambridge, UK: Cambridge, Univercity press
64. Murphy,Mark C, (2006). Philosophy of Law, The Fundamentals, Wiley-Blackwell,
65. P. A. Bulloch and Coleman, J.L. (1983). Negative and Positive Positivism., Journal of legalStudies
66. Patterson , Dennis Michael, (2010). A companion to philosophy of law and legal theory, Ed.. Wiley-Blackwell,
67. Raz, J. (1979). THE AUTHORITY OF LAW (Essays on Law and Morality).Oxford: Clarendon Press,
68. Raz, j. (1970). The Concept of Legal System. Oxford, Clarendon press,
69. Raz, J. (1977). The Rule of law and Its virtue, 'The law Quarterly Review, April.
70. Riley,Stephen,(2013). Legal philosophy, Pearson Education Limited
71. Tremblay, L.B. (1997). The Rule of Law, Justice and Interpretation, London: McGill-Queen's University Press
72. WINTGENS,LUC J,(1999). THE LAW IN PHILOSOPHICAL PERSPECTIVES, SPRINGER-SCIENCE+BUSINESS MEDIA, B.V