ظرفیت‌های مراجع قضایی ایران در مبارزه با آلودگی هوا

سودمندی, عبدالمجید

doi:10.22059/jplsq.2019.249222.1643

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عبدالمجید سودمندی

استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

https://doi.org/10.22059/jplsq.2019.249222.1643

چکیده

به‌رغم گذشت ده‌ها سال از وضع قوانین و مقررات مرتبط با آلودگی هوا در ایران که اولین نمونۀ جامع آن، آیین‌نامۀ جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 1354 و آخرین نمونۀ آن قانون هوای پاک مصوب 1396 است، معضل آلودگی هوا در ایران همچنان جدی است. بقای معضل آلودگی هوا در ایران، تا حدودی ناشی از نقص قوانین و مقررات و تا حدودی ناشی از عملکرد ضعیف نهادهای حکومتی در اجرای صحیح این قوانین و مقررات است. با وجود این، مراجع قضایی ایران به‌عنوان آخرین ملجأ نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، می‌توانند نقشی اساسی در مبارزه با آلودگی هوا داشته باشند، به‌ویژه اگر در این مسیر از نقاط قوت و فرصت‌های موجود به‌نحو شایسته استفاده شود. در این نوشتار با استناد به قوانین و مقررات ایران و به شیوه‌ای توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به معرفی این نقاط قوت و فرصت‌ها می‌پردازیم با این امید که: 1. غفلت مراجع قضایی ایران نسبت به این نقاط قوت، و تردیدشان در بهره‌مندی از آنها در مبارزه با آلودگی هوا، برطرف شود، و 2. آگاهی اشخاص و نهادهای مؤثر در طرح دعاوی مرتبط با آلودگی هوا، از فرصت‌های موجود افزایش یافته و بهره‌مندی آنها از این فرصت‌ها ارتقا یابد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24238120.1399.50.3.12.7

عنوان مقاله [English]

Iranian Judicial System's Capacities in the Fight against Air Pollution

نویسنده [English]

Abdolmajid Soudmandi

Assistant Professor, Department of Law, Payame Noor University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Despite passage of tens of years since the adoption of the first laws and regulations relating to air pollution in Iran which their first comprehensive instance was the Regulation of Prevention of Air Pollution of 1975 and the latest instance of them is the Clean Air Act of 2017, the air pollution problem in Iran is still serious. Persistence of this problem in Iran, is partly due to defect of laws and regulations and partly due to the poor performance of them by governmental organs. Nevertheless, the Iranian judicial institutions, as the last resort for supervision on the enforcement of laws and regulations, can play a key role in the fight against air pollution, especially if the available strengths and opportunities are appropriately used in this fight. In this article, we will, referring to Iran's laws and regulations and in an analytical way, explain these strengths and opportunities in the hope that: 1. negligence of these strengths by judicial institutions, and their doubts about the use of them in the fight against air pollution would be resolved, and 2. awareness of available opportunities and use of them by individuals and institutions involved in air pollution lawsuits would be increased.

کلیدواژه‌ها [English]

Air Pollution
Department of Environment
Opportunities
the Constitution
Judicial Institutions
Human Rights Treaties
Strengths

مراجع

1. فارسی

الف) کتاب‌ها

1. آگاه، وحید (1389)، حقوق بنیادین و اصول حقوق عمومی در رویۀ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری (1388-1361)، تهران: جنگل.

2. ضیائی بیگدلی، محمدرضا (1386)، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.

3. کاتوزیان، ناصر (1385)، فلسفۀ حقوق، ج 2، تهران: شرکت سهامی انتشار.

4. مرادی، حسن (1396)، حقوق محیط زیست بین‌الملل، ج 1، تهران: میزان.

5. معاونت آموزش قوۀ قضاییه (1386)، آراء منتخب مراجع قضایی ایران، قم: نشر قضا.

ب) مقالات

6. ارشدی، محمدیار (1384)، «نقش قوۀ قضاییه در حفاظت از محیط زیست»، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 9، ش 3، صص 1-19.

7. امیدی، جلیل؛ یوسفی‌پور، فرهاد (1393)، «موقعیت و مبانی ارزش‌گذاری محیط زیست و لزوم مقابله با آلاینده‌ها در فقه اسلام»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، ش 10، صص 7-30.

8. تیلا، پروانه (1383)، «تفسیر قضایی قانون اساسی در رویۀ دیوان عدالت اداری»، مجلۀ پژوهش‌های حقوقی، سال سوم، ش 5، صص 51-72.

9. جلالی، محمد؛ سعیدی‌روشن، حمیده (1395)، «نقش دیوان عدالت اداری در صیانت از قانون اساسی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 94، صص 121-146.

10. حبیبی، محمدحسن (1382)، «حق برخورداری از محیط زیست سالم به‌عنوان حق بشریت»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 60، صص 131-170.

11. دیانی، عبدالرسول (1381الف)، «مستندات رأی قاضی/قسمت دوم»، ماهنامۀ دادرسی، ش 34، صص 3-7.

12. ------------- (1381ب)، «مستندات رأی قاضی/قسمت پایانی»، ماهنامۀ دادرسی، ش 35، صص 15-18.

13. رحمت‌اللهی، حسین؛ شیرزاد، امید (1393)، «حق بر محیط زیست سالم در رویۀ قضایی دیوان عدالت اداری»، دوفصلنامۀ مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال سوم، ش 6، صص 97-108.

14. سلیمی‌بنی، صادق (1392)، «وضعیت‌سنجی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی در آغاز دهۀ چهارم انقلاب: قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، ش 35، صص 47-68.

15. شریعت‌باقری، محمدجواد (1390)، «برتری معاهدات بین‌المللی نسبت به قوانین عادی»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 56، صص 279-305.

16. عبدالهی، محسن (1386)، «حمایت کیفری از محیط زیست: تأملی بر بایسته‌های حقوق کیفری زیست‌محیطی»، فصلنامۀ علوم محیطی، سال پنجم، ش 1، صص 97-117.

17. عنایت، سید حسین (1365)، «تنظیم معاهدات بین‌المللی در حقوق کنونی ایران و مطالعۀ تطبیقی آن با فقه اسلامی و حقوق بین‌الملل معاصر»، مجلۀ حقوقی، ش 7، صص 97-190.

18. قاسمی، ناصر (1380)، «نگرش حقوق کیفری ایران دربارۀ بزه آلودگی هوا»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوقی، ش 22-21، صص 115-132.

19. کوشکی، غلامحسن (1388)، «چالش‌های نظام کیفری ایران در حوزۀ جرایم زیست‌محیطی»، مجلۀ اطلاع‌رسانی حقوقی، سال ششم، ش 18-17، صص 87-104.

20. لطفی، حسن؛ مولائی، آیت (1389)، «جایگاه اصل پرداخت آلوده‌ساز در نظام حقوق محیط زیست ایران»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوقی، ش 50-49، صص 65-92.

21. محمداسماعیل، صدیقه؛ قربانی، محبوبه (1393)، «ارزیابی راهبردی ادارۀ کل پردازش و سازماندهی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ج.ا.ا. براساس ماتریس SWOT»، فصلنامۀ مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، دورۀ 25، ش 3، صص 163-179.

22. نوروزی، قدرت‌الله (1389-1388)، «نقش دیوان عدالت اداری در توسعه و حمایت از حقوق بشر»، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی آزاد، ش 7-5، صص 241-280.

23. هاشمی، سیدحسین؛ کوشا، جعفر (1380)، «بررسی تعارض اصل 167 قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها»، نامۀ مفید، دورۀ 7، ش 26، صص 69-96.

24. ویژه، محمدرضا؛ کتابی رودی، احمد (1393)، «حدود صلاحیت دیوان عدالت اداری در انتصاب مدیران مؤسسات عمومی غیردولتی (مطالعۀ موردی مدیر عامل سازمان تأمین اجتماعی)»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 65، صص 181-204.

ج) آرای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

25. دادنامۀ 1023 مورخ 28/12/1391

26. دادنامۀ 110 مورخ 19/09/1373

27. دادنامۀ 16 مورخ 24/01/1382

28. دادنامۀ 44 مورخ 01/02/1387

29. دادنامۀ 61-62 مورخ 30/02/1380

30. دادنامۀ 856 مورخ 28/10/1395

د) خبر و وب‌سایت

31. خبرگزاری ایسنا، بررسی یک تکلیف قانونی که به فراموشی سپرده شده است: معضلی به نام «آلودگی هوا»؛ کوتاهی «دادستان» یا حصار محکم مسببان، 04/11/1391.

32. روزنامۀ حمایت، ضرورت وجود قانون جامع محیط زیست با ارزش فراقانونی، 26/08/1394.

33. وب‌سایت داتیکان، چرا قضات به معاهدات بین‌المللی استناد نمی‌کنند؟، 01/12/1395، به نشانی: http://www.datikan.com

2. انگلیسی

A) Books

34. Bradnee Chambers, Marcos Orellana, Ana Paula Parente, Lydia Slobodian, Dominique Lochridge-Gonzales, Jamie Sawyer, Dustin Lauermann and Erica Smith (2014), UNEP Compendium on Human Rights and the Environment: Selected International Legal Materials and Cases, Nairobi, UNON Publishing Services Section.

35. United Nations (2008), Compilation of General Comments and General Recommendations Adopted by Human Rights Treaty Bodies, HRI/GEN/1/Rev.9.

B) Articles

36. Segal, Cory & Nilsson, Annika (2015), "The Use of Human Rights in the Fight against Air Pollution", Available online at: https://www.jur.lu.se/WEB.nsf/%28MenuItemByDocId%29/ID27D17AE5595F2E5AC1257D6300302F4A/$FILE/Cory%20Segal.pdf

C) Documents

37. Additional Protocol to the American Convention on Human Rights in the Area of Economic, Social and Cultural Rights.

38. African charter on human and peoples' rights.

فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران

ظرفیت‌های مراجع قضایی ایران در مبارزه با آلودگی هوا

مراجع

مراجع

دوره 50، شماره 3
پاییز 1399
مهر 1399
صفحه 1095-1116

ظرفیت‌های مراجع قضایی ایران در مبارزه با آلودگی هوا

مراجع

مراجع

دوره 50، شماره 3پاییز 1399مهر 1399صفحه 1095-1116

دوره 50، شماره 3
پاییز 1399
مهر 1399
صفحه 1095-1116