دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی – واحد امارات متحده‌ی عربی

چکیده

با انعقاد برنامۀ جامع اقدام مشترک (برجام) در ۱۴ جولای ۲۰۱۵، بین ایران و گروه ۱+۵، اختلاف هسته‌ای ایران بعد از نزدیک به 13 سال پایان پذیرفت. بلافاصله پس از این اتفاق، شورای امنیت قطعنامۀ 2231 را در تأیید مفاد برجام به تصویب رساند. این سند که تمامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی (اتحادیۀ اروپا و آمریکا) مرتبط با برنامۀ هسته‌ای ایران را لغو کرده، در بندهای 36 و 37 خود، سازوکار حل‌وفصل اختلافات و رسیدگی به نگرانی‌ها و ادعای عدم‌پایبندی اعضا به تعهداتشان را پیش‌بینی کرده است. این سازوکار از جهات بسیاری، متفاوت از شیوه‌های سنتی حل‌وفصل اختلافات (حقوقی و سیاسی) بوده و به‌عنوان یک شیوۀ بدیع و ابتکاری، دارای وجوه مشابهت‌ با «آیین عدم پایبندی» است. این مقاله مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی، ضمن اشارۀ اجمالی به محتوای برجام و قطعنامۀ 2231، به‌تفصیل و به‌دقت به تبیین ماهیت سازوکار حل‌وفصل اختلافات برجام می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The nature of the Disputes Settlement Mechanism in JCPOA

نویسندگان [English]

  • Homayoun Habibi 1
  • mostafa amiri 2

1 Associate Prof., Department of Public and International Law, Faculty of Law and Political Science, University of Allameh Tabataba'i, Tehran, Iran

2 Islamic Azad University . U.A.E Branch Faculty of Law

چکیده [English]

     By concluding a Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) in July 14, 2015between Iran and the E3/EU+3, Iran's nuclear dispute after nearly 13 years Ended. Immediately after this, the Security Council endorsed Resolution 2231 in support of the JCPOA. This document which Based on, all of the UN Security Council sanctions as well as multilateral and national sanctions related to Iran's nuclear programe will left, in paragraphs 36 and 37, has predicted a mechanism for settling disputes and addressing concerns and the claims of non-compliance about commitments of members. This mechanism is in many aspects different from the traditional dispute settlement methods (legal and political methods), and as an innovative and new way, has similarities with the non-compliance procedure. This paper, based on a descriptive-analytical method, briefly describes the content of the JCPOA and resolution 2231, elaborates in detail and carefully to explain the nature of the Disputes Settlement Mechanism in JCPOA.

کلیدواژه‌ها [English]

  • JCPOA
  • E3/EU+3
  • Dispute Settlement Mechanism
  • non-compliance procedure
1. فارسی
الف) کتاب‌ها
1. احدیان، محمد سعید (1394)، برجام در تحلیل کلان و خرد، تهران، مؤسسۀ فرهنگی هنری خراسان.
2. بعید‌ی‌نژاد، حمید (1394)، گام به گام با برجام از آغاز تا فرجام، تهران: نشر مخاطب.
3. ساعد، نادر (1387)، گفتارهایی پیرامون ایران و حقوق بین‌الملل انرژی هسته‌ای، چ اول، تهران: خرسندی.
4. غریب‌آبادی، کاظم (1387)، برنامه هسته‌ای ایران، واقعیت‌های اساسی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چ اول.
5. میرعباسی، باقر؛ میرعباسی، فرناز (1390)، نظام جهانی ارزیابی و حمایت از حقوق بشر، ج 2، چ اول، تهران: جنگل.
 
ب) مقالات
6. دلخوش، علیرضا (1396)، «برجام و پسابرجام از دیدگاه حقوق بین‌الملل»، فصلنامۀ سیاست خارجی، سال 31، ش 1، صص 73-51.
7. رضائی پیش‌رباط، صالح (1395)، «تأملی بر دستاوردهای حقوقی برجام»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، ش 2، ص 106-83.
8. سادات میدانی، حسین (1395)، «اختلافات آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران در پرونده هسته ای از دیدگاه حقوق بین‌الملل»، مجلۀ حقوقی بین المللی، ش 54، ص 256-219.
9. محمودی، سهیلا؛ تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1395)، ««حل‌وفصل اختلافات در برجام (برنامۀ جامع اقدام مشترک)»، چهارمین کنفرانس بین‌المللی رویکردهای نوین در علوم انسانی، استانبول ترکیه.
10. ملاکریمی، امید؛ جلالی، محمود؛ رئیسی، لیلا (1396)، « تحلیل حقوقی «قطعنامۀ 2231 شورای امنیت» و بررسی رابطۀ آن با «برجام»»، فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 47، ش 4، ص 1021-995.
11. محبی، محسن؛ بذّار، وحید (1396)، «سازوکار حل‌وفصل اختلاف ناشی از برجام و تعیین تکلیف تحریم‌های هسته‌ای ایران در برجام و قطعنامۀ 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد»، مطالعات حقوقی، دورۀ 9، ش 4- ش پیاپی 26، ص 279-306.
 
پ) سایت‌های اینترنتی
12.گفت‌وگو با دکتر محمدجعفر قنبری جهرمی، «ارزیابی توافق هسته‌ای با معیارهای حقوق بین‌الملل»، روزنامۀ ایران، ش 6000، ۲۲ مرداد ۱۳۹۴، تاریخ مشاهده: 6/1/1397، http://www.iran-newspaper.com/newspaper
13. «نگاهی به ۶ نشست کمیسیون مشترک برجام»، تاریخ انتشار: 4/2/1396، تاریخ مشاهده: 4/1/1397، https://www.mashreghnews.ir/news/715015
14. «هفتمین گزارش سه‌ماهۀ وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در خصوص اجرای برجام»، تاریخ انتشار: 26/7/1396،
http://www.mfa.gov.ir/uploads/1_5134601048379359288
15. « متن کامل گزارش کمیسیون ویژۀ بررسی برجام در مجلس»، تاریخ انتشار: 12/7/1394، تاریخ مشاهده: 28/6/1397، https://www.farsnews.com/news/13940712000110
2. انگلیسی
A) Books
16. Romano, Cesare P. R. (2000), The Peaceful Settlement of International Environmental Disputes: A Pragmatic Approach, The Hague, the Netherlands: Kluwer Law International.
 
B) Articles
17. Bigi, Giulia (2009), “Draft Non-Compliance Procedure under the 2001 Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants”, in: Non- Compliance Procedures and Mechanisms and the Effectiveness of International Environmental Agreements, Tullio Treves et.al (Eds), The Hague, The Netherlands: T.M.C. Asser Press, pp.121-135.
18. Brunnée, Jutta (2006), “Enforcement Mechanisms in International Law and International Environmental Law”, in: Ensuring Compliance with Multilateral Environmental Agreements A Dialogue between Practitioners and Academia, Ulrich Beyerlin et al. (Eds), Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers, pp. 1-23.
19. Bafundo, Nina E (2006), “Compliance with the Ozone Treaty: Weak States and the Principle of Common but Differentiated Responsibility”, American University International Law Review, Vol. 21, Issue. 3, pp.471-472.
20. Fitzmaurice, Malgosia (2004), “The Kyoto Protocol Compliance Regime and Treaty Law”, Singapore Year Book of International Law and Contributors, Vol. 8, pp. 23-40.
21. Fitzmaurice Malgosia & Catherine Redgwell (2000), “Environmental non-compliance procedures and international law”, Netherlands Yearbook of International Law, Vol. 31, pp.35-65.
22. Goldschmidt, Pierre (2009), “Exposing Nuclear Non-compliance”, Survival, Global Politics and Strategy, Vol. 51, Issue. 1, Pp.143-164.
23. Jacur, Francesca Romanin (2009), “Triggering Non-Compliance Procedures”, in: Non- Compliance Procedures and Mechanisms and the Effectiveness of International Environmental Agreements, Tullio Treves et.al (Eds), The Hague, The Netherlands: T.M.C. Asser Press, pp.373-387.
24. Kuokkanen, Tuomas (2006), “Practice of the Implementation Committee under the Convention on long-range Transboundary Air Pollutio”, in: Ensuring Compliance with Multilateral Environmental Agreements A Dialogue between Practitioners and Academia, Ulrich Beyerlin et al. (Eds), Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers, pp. 39-51.
25. Mardani, Nader and Mohammad Mehdi Hooshmand (2016), “JCPOA; A Dialectical Paradigm of Treaty and Other International Instruments”, Journal of Politics and Law, Vol. 9, No. 3, pp.70-84.
26. Simmons, Beth A., (1998) “Compliance with International Agreements”, The Annual Review of Political Science, Vo.1.
 
C) Documents
27. Statute of IAEA, 1957.
28. Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), 14 July 2015.
29. Security Council, UN Doc. S/RES/2231, 20 July 2015.
30. United Nations Environment Programme, Manual on Compliance with and Enforcement of Multilateral Environmental Agreements, Annex I: The UNEP Guidelines on Compliance with and Enforcement of Multilateral Environmental Agreements, 2006.
31. Verification and monitoring in the Islamic Republic of Iran in light of United Nations Security Council resolution 2231 (2015), IAEA, Board of Governors, GOV/2018/7, 24 May 2018.
32. Report of the Conference of the Parties to the Basel Convention of the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal, Doc. UNEP/CHW.6/40, 10 February 2003, Annex: Establishment of a Mechanism for Promoting Implementation and Compliance, Decision VI/12.
33. Report of the Tenth Meeting of the Parties to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer, UNEP/OzL.Pro.10/9, 3 December 1998, Annex II: Non-Compliance Procedure.
34. Report of the Conference of the Parties on its Seventh Session, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/Add.3, 21 January 2002, Procedures and mechanisms relating to compliance under the Kyoto Protocol, Decision 24/CP.7, Annex: Procedures and mechanisms relating to compliance under the Kyoto Protocol.
35. Report of the Tenth Meeting of the Parties to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer, Doc. UNEP/Ozl. Pro.4/15, 25 November 1992, Annex V: Indicative List of Measures that Might be Taken by a Meeting of the Parties in Respect of Non-Compliance with the Protocol.
36. Report of the Secretary -General on the implementation of Security Council resolution 2231 (2015), UN Doc. S/2016/589, 12 July 2016.
37. Chair's statement following the 21 July 2017 meeting of the JCPOA Joint Commission 21 July 2017.
38. Chair's statement following the 16 March 2018 meeting of the JCPOA Joint Commission, 16 March 2018.
39. Statement from the Joint Commission of the Joint Comprehensive Plan of Action, 6 July 2018.
40. Chair's statement following the 25 May 2018 meeting of the Joint Commission of the Joint Comprehensive Plan of Action, 25 May 2018
 
D) Websites
41. President Donald J. Trump is Ending United States Participation in an Unacceptable Iran Deal, Issued on: May 8, 2018, last visited: 28 May 2018, Available at: https://www.whitehouse.gov/briefings-statements
42. Foreign Ministry statement on developments around the Joint Comprehensive Plan of Action on Iran’s nuclear programme, Issued on: May 8, 2018, last visited: 28 May 2018, Available at: http://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw
43. Joint statement from Prime Minister May, Chancellor Merkel and President Macron following President Trump’s statement on Iran, Issued on: May 8, 2018, last visited: 20 May 2018, Available at: https://www.gov.uk/government/news/joint-statement-from-prime-minister-may-chancellor-merkel-and-president-macron-following-president-trumps-statement-on-iran
44. Joyner, Dan, “Guest Post: The Joint Comprehensive Plan of Action Regarding Iran’s Nuclear Program”, issued: 15 July 2015, Last visited: 21 September 2018, Available at: http://opiniojuris.org/2015/07/15/guest-post-the-joint-comprehensive-plan-of-action-regarding-irans-nuclear-program/