دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش ‏آموختۀ دکتری حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

4 دانشیار، گروه حقوق، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه مفید، قم، ایران

چکیده

آثار نامطلوب فعالیتهای اقتصادی وارد بر محیط زیست بر کسی پوشیده نیست و سبب تخریب جبران‌ناپذیر منابع زیست‌محیطی می‌شود. محیط زیست کشور ما نیز از گزند آسیب‌ها و اقدامات زیان‌زنندۀ اقتصادی بخش‌های مختلف در امان نبوده و در معرض خطرها و صدمات جبران‌ناپذیر گوناگونی قرار دارد. هدف این پژوهش با توجه به آثار و زیان‌های ناصواب وارد بر فعالیت‌های اقتصادی آلاینده بر محیط زیست، بررسی راهکارها و روش‌های اقتصادی حفاظت از محیط زیست و تأثیر رقابتی بودن یا انحصاری بودن فعالیت‌های اقتصادی با تأکید بر نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است و نگارنده به روش کتابخانه‌ای و تهیۀ فیش و مراجعه به قوانین و مقررات و مقالات متعدد اقدام به پژوهش کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد راهکارها و سازوکار‌های مالی و اقتصادی در جهت حفاظت از محیط زیست در بیشتر کشورها و از جمله کشور خودمان وجود دارد. در ایران با اینکه این راهکارها در قوانین برنامه‌ای توسعه و سایر قوانین و مقررات مقرر شده و دولت نیز در الزام بخش خصوصی به رعایت مصوبات مذکور از نوعی توفیق نسبی برخوردار بوده، لکن در الزام واحدهای دولتی به رعایت قوانین و مقررات زیست‌محیطی به دلایل متعدد موفق نبوده است، چراکه از یک سو بیشتر صنایع بزرگ و مادر آلاینده، دولتی یا تحت مدیریت دولتی‌اند و از سوی دیگر دولت همزمان مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست را نیز بر عهده دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Mechanisms of Protection Of Environment at Economic Activities in Iran

نویسندگان [English]

  • Seyed Behzad Lesani 1
  • Ali Mashhadi 2
  • Seyed Ahmad habibnejad 3
  • Mohammad Habibi Mojandeh 4

1 Ph.D. Student in Public Law, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran

2 Associate professor of law, Department of Public and International Law, Qom university, Qom, Iran

3 Assistant Prof., Department of Public Law, College of Farabi , Tehran University, Qom, Iran

4 Associate Prof., Department of Law, Faculty of Law, Mofid University, Qom, Iran

چکیده [English]

The undesirable effects that impose on environment by various economic activities is not hidden to anybody and it is caused the demolition of uncompensable environmental sources. Our country environment is not safe too in contrast damages done by harmful economic activities and is susceptible various uncompensable injuries. In regardless harmful effects of economic activities to environment, the goal of this paper is the consideration the economic methods for protection of environment and effects of competition and monopolization of economic activities to emphasis in legal system of Islamic Republic of Iran. This research is analytic descriptive and author investigate by library method and arrangement index and reference to various books, papers and statute laws. The findings indicate that regardless the existence the economic and financial methods in all countries specially Iran in various statute laws, the government has been successful in liability the private section to the regard to environmental standards but it has not been successful in liability the governmental section to regard to environmental laws because more of big factories in Iran is governmental and also the management of department of Environment is governmental too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Protection of environment
  • economicmechanisms
  • competition
  • monopolization
  • government
1. فارسی
الف) کتاب‌ها
1. تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1374)، حقوق محیط زیست در ایران، تهران: سمت، چ اول.
2. کیس، الکساندر؛ سند، پیتراچ؛ لانگ، وین فراید (1386)، حقوق محیط زیست، ترجمۀ محمدحسن حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ اول، ج 3.
 
ب) مقالات
3. اخباری، محمد (1382)، «محاسبۀ آلاینده‌زایی گازهای دی‌اکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، نیترات‌ها، هیدروکربن‌ها و ذرات معلق مصارف خانوارها با استفاده از تحلیل داده ستانده محیط زیستی سال 1378»، مجموعه مقالات دومین همایش کاربرد تکنیک‌های داده ستانده در برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی، مرکز تحقیقات اقتصاد ایران، ص 56-67.
4. اصغرپور، حسین؛ بهبودی، داود؛ محمدی خانقاهی، رباب (1392)، «اثرات توسعۀ اقتصادی و توسعۀ مالی بر کیفیت محیط زیست در کشورهای منتخب عضو اوپک»، پژوهشنامۀ اقتصاد انرژی ایران، ش6، صص 1-26.
5. برقی گلعذانی، اسماعیل؛ بهبودی، داود؛ ممی‌پور، سیاب (1393)، «بررسی تأثیر رشد اقتصادی بر آلودگی محیط زیست در کشورهای نفتی»، پژوهشنامۀ اقتصاد کلان، ش 17، ص 37-52.
6. بهبودی، داود؛ اصغرپور، حسین؛ فلاحی، فیروز؛ محمدی خانقاهی، رباب (1393)، «آثار توسعۀ مالی و اقتصادی در آلودگی محیط زیست در کشورهای منتخب عضو اوپک، رویکرد هم‌انباشتگی و حداقل مربعات پویا  (Dols) در داده‌های تابلویی»، مجلۀ تحقیقات اقتصادی، ش 107، صص 315-336.
7. پوراصغر سنگاچین، فرزام (1386)، «ضرورت ایجاد نهادهای مالی برای حفاظت از محیط زیست»، مجلۀ برنامه، ش244، صص 1-17.
8. حری، حمیدرضا؛ جلایی، سید عبدالمجید؛ جعفری، سعید (1392)، «بررسی تأثیر توسعۀ مالی و مصرف انرژی بر تخریب زیست‌محیطی در ایران در چارچوب فرضیۀ منحنی زیست‌محیطی کوزنتس»، پژوهشنامۀ اقتصاد انرژی ایران، ش 6، صص 27-48.
9. دیهیم، حمید (1379)، «روش‌های اقتصادی مبارزه با آلودگی هوای تهران»، مجلۀ تحقیقات اقتصادی، ش 56، صص 1-22.
10. طاهری، احسان؛ صادقی، حسین؛ عصاری آرانی، عباس (1396)، «تأثیر افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر هزینۀ تخریب آلاینده‌های هوا در ایران (رویکرد تعادل عمومی محاسبه‌پذیر GGE)»، فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی  (رشد و توسعۀ پایدار)»، سال هفدهم، ش 3، صص 147-182.
11. غلام‌پور، علی (1384و1385)، «جهانی شدن اقتصاد و نقش دولت در اقتصاد سیاسی محیط زیست در کشورهای در حال توسعه، مورد ایران»، فصلنامۀ مطالعات خاورمیانه، سال دوازدهم و سیزدهم، ش 1 و 4، صص 89-122.
12. فتاحی، مریم؛ عصاری آرانی، عباس؛ صادقی، حسین؛ اصغرپور، حسین (1394)، «تحلیل تجربی رابطۀ بین آلودگی هوا و هزینه‌های عمومی سلامت، رویکرد داده‌های تابلویی پویا»، فصلنامۀ مدل‌سازی اقتصادی، سال نهم، ش 3 (پیاپی 31)، صص 43-60.
13. قربانی، داریوش (1396)، «تأملی بر جایگاه حسابداری سبز در نظام نوین جهانی»، مجله مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، دورۀ سوم، ش 1/1، صص 205-215.
14. لطفی، حسن؛ مولائی، آیت (1389)، «جایگاه اصل پرداخت آلوده‌ساز در نظام حقوق محیط زیست ایران»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 49 و 50، صص 65-92.
15. متفکر آزاد، محمدعلی؛ محمدی خانقاهی، رباب (1391)، "بررسی اثرات رشد اقتصادی، مصرف انرژی و درجۀ باز بودن تجاری بر کیفیت محیط زیست درج . 1 . 1»، پژوهشنامۀ اقتصاد انرژی ایران، ش 3، صص 89-106.
16. مراد حاصل، نیلوفر؛ مزینی، امیرحسین (1387)، «ارزیابی نقش دولت در چالش‌های زیست‌محیطی ایران (رویکرد اقتصاد محیط زیست)»، فصلنامۀ علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ دهم، ش 4، صص 11-24.
17. مهدوی، ابوالقاسم؛ امیر بابایی، سونای (1394)، «بررسی اثر توسعۀ مالی بر کیفیت محیط زیست در ایران»، مجلۀ پژوهش‌های اقتصادی، سال پانزدهم، ش 4، صص 1-23.
18. اصغری، مریم؛ خادم‌نیا، مژگان؛ گوگرد چیان، احمد (1392)، «اثر توسعۀ مالی و اقتصادی بر سیاست‌های زیست‌محیطی در کشورهای منتخب حوزۀ منا»، فصلنامۀ تحقیقات توسعۀ اقتصادی، ش 10، صص 17-30.
19. وروایی، اکبر؛ محمدی، همت؛ نوریان، ایوب (1395)، «مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد در فرآیند کیفری، مجلۀ تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، دورۀ 12، ش 2، صص 27-43.
20. خبرگزاری ایسنا، برخی مصادیق تخریب محیط زیست در حد افساد فی‌الارض است، کد خبر 95121007012، مورخ 10/12/95.
21. خبرگزاری ایسنا، نگرانی بابت تخریب منابع طبیعی توسط نهادهای دولتی، کد خبر 95121812260، مورخ 18/12/95.
 
ج) پایان‌نامه
22. درخشان، شبنم (1395)، «تأثیر سیاست‌های تعرفه‌ای خودرو بر آلودگی‌های زیست‌محیطی در کشورهای منتخب»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم اقتصادی گرایش محیط زیست، دانشگاه علامه طباطبائی.
 
2. انگلیسی
A) Books
23. Taggart,R, (2004), State and Price Regulation, Oxford university Press.
24. Sadeleer,Nicolas, (2002), Environmental Principles: From Political slogans to Legal Rules, Oxford university press.
 
B) Articles
25. Atkisson, Alan, (1989), “Introduction to Deep Ecology”, Journal of Global climate change, No. 22, pp 12-30.
26. Drengson, Alan, (2005), “Some Thought on the Deep Ecology movement”, published in deepecology. Org, pp 1-8.
27. Madigele, P. K & Mogomotsi,G. E. J, (2017),”Polluter Pays or polluter Enriching The Retailers:The case of Plastic Bag Levy Failure” In Botswana,Ethiopian Journal of Environmental studies and management, No. 10 (4), pp 460-483.
28. Tamazian, A. & Rao,B. B. , (2010), “Do Economic,Financial and Institutional Developments Matter For Environmental Degradation? Evidence from transitional economies”, Energy Economics, No. 37, pp 132-148.