دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

نظام تأمین اجتماعی کشورها، عرصۀ فعالیت نهادهای متعددی است که هریک با هدف مشخصی در این نظام حضور دارند. در این نظام، صندوق‌های بازنشستگی باید مورد توجه خاص قرار گیرند؛ چراکه هر گونه اختلال در عملکرد آنها، ممکن است موجب خدشه به حق بر تأمین اجتماعی در معنای خاص آن (بیمه‌های اجتماعی) شود. با این حال با وجود اهمیتی که اسناد بین‌المللی برای نقش صندوق‌های بازنشستگی در تحقق تأمین اجتماعی قائل شده‌اند، این نهادها در ایران با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ به‌طوری‌که در دو دهۀ اخیر در ایران، از بحران مالی و ورشکستگی برخی صندوق‌های بازنشستگی سخن به میان آمده و در قانون برنامۀ ششم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1396) نیز به این موضوع توجه شده است. از آنجا که برخی از این مشکلات به مسائل ساختاری بازمی‌گردد، این مقاله در قالب سه بخش مجزا به‌ترتیب به بررسی و تبیین مهم‌ترین مشکلات ساختاری در زمینۀ مدیریت، نظارت و استقلال صندوق‌های بازنشستگی پرداخته است. یافته‌های این مقاله دلالت بر آن دارد که برای برون‌رفت از مشکلات ساختاری صندوق‌های بازنشستگی، توجه همزمان به اصلاح قوانین و مقررات و پیش‌بینی سازوکارهای لازم برای اجرای قوانین و مقررات موجود، ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Structural Problems of Pension Funds in Iran's Social Security System

نویسنده [English]

  • Aliakbar Masoumi

Ph.D. in Public Law, Department of Public and International Law, Faculty of Law and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The social security system of countries is the field of activity of numerous institutions, each with a specific purpose in this system. In this system, retirement funds should be given special attention because any disturbance in their performance may undermine the right to social security in its special meaning (i.e., social insurance). However, despite the importance of international documents on the role of retirement funds in achieving social security, these institutions are struggling with many problems in the social security system of Iran, so that over the past two decades in Iran, the financial crisis and bankruptcy of the retirement funds are discussed and the reasons for it are expressed. This article has been formed from three separate sections that are trying to review and specify the most important structural problems related to retirement age and the supervision of retirement funds and the independence of these large financial institutions. Finally, legislative solutions are the best way to come over the problems in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Independence
  • Transparency
  • Management
  • Administrative System
  • Supervision
1. فارسی
الف) کتاب‌ها
1. اسکندری، حمید و همکاران (1394)، مطالعۀ سازوکار صندوق‌های بازنشستگی اختیاری، زیر نظر: بورس اوراق بهادار تهران؛ مدیریت تحقیق و توسعه، تهران، چ اول.
2. امیدی، رضا؛ خورشیدی، مونا (1395)، بیمه‌های اجتماعی، ضرورت توسعۀ فراگیر؛ آشنایی با سازمان تأمین اجتماعی: چالش‌ها و راهکارها، چ نخست، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش و تأمین اجتماعی.
3. روغنی‌زاده، مصطفی (1384)، تحلیل ریاضی بر وضعیت صندوق‌های بازنشستگی ایران و طراحی سیستم بهینه برای صندوق‌های یادشده، چ اول، قم: صحفی.
4. ریاضی، محسن (1396)، «بررسی نقش و جایگاه دولت در صندوق‌های بازنشستگی با تأکید بر مقولۀ بدهی‌ها»؛ مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات همایش صندوق‌های بازنشستگی؛ تنگناها و راهکارها، چ اول، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
5. سلیمانی، رمضان؛ سیار، محسن (1396)،«الزامات سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بازنشستگی در شرایط اقتصادهای توسعه‌نیافته»، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات همایش صندوق‌های بازنشستگی؛ تنگناها و راهکارها، چ اول، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
6. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1395)، عمده‌ترین مسائل کشور «اولویت‌ها و راهبردهای پیشنهادی مجلس شورای اسلامی در دورۀ دهم»، زیر نظر معاونت پژوهشی، تهران.
7. نعیمی، عمران؛ پرتو، حمیدرضا (1394)، حقوق تأمین اجتماعی با تأکید بر حوزۀ بیمه‌ای، چ دوم، تهران: سمت.
8. همتی، مجتبی (1396)، حقوق تأمین اجتماعی، چ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.
 
ب) مقالات
9. بادینی، حسن (1387)، «جستاری نقادانه در نظام حقوقی تأمین اجتماعی ایران»، فصلنامۀ حقوق، ش 4 .
10. راغفر، حسین (1394)، «تأثیر تغییرات نرخ جایگزینی در صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی بر موجودی سرمایه، عرضۀ نیروی کار و پس‌انداز»، فصلنامۀ پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ش 75 .
11. رستمی، ولی؛ حسینی‌پور، مجتبی (1388)، «نظارت مالی بر مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی»، فصلنامۀ حقوق، ش 4 .
12. ساروخانی، باقر (1382)، «تحول و تکامل: پیدایش و تکامل تأمین اجتماعی»، فصلنامۀ تأمین اجتماعی، ش 15 .
13. سیمتن، کوثر (1394)، «نئولیبرال‌سازی ساختاری نظام تأمین اجتماعی در ترکیه»، ترجمۀ سینا چگینی، ماهنامۀ قلمرو رفاه، ش 2 .
14. شاه‌شرقی، محسن (1395)، «ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی؛ آتش زیر خاکستر اقتصاد ایران»، هفته‌نامۀ دولت و ملت، ش 10.
15. عبده تبریزی، حسین (1382)، «ضرورت تجدید ساختار نظام تأمین اجتماعی و بازنشستگی در ایران»، ماهنامۀ بورس، ش 37.
16. -------------(1395)، «بررسی ابعاد ارتقای مدیریت و کارآمدسازی صندوق‌های بازنشستگی»، هفته‌نامۀ تجارت فردا، ش. 1202.
17. ------------- (1395)، «نبود شفافیت در صندوق‌های بازنشستگی»، روزنامۀ شرق، ش ۲۵۹۷.
18. فرهادی‌پور، محمدرضا (1386)، «حکمرانی صندوق‌های بازنشستگی و ابلاغیۀ اصل 44 قانون اساسی»، فصلنامۀ مجلس و راهبرد، ش 54 .
19. کاویانی، کوروش (1384)،«تحلیل حقوقی واگذاری بیمۀ اجتماعی به بخش خصوصی»، فصلنامۀ تأمین اجتماعی، ش 23.
20. مدنی، سعید (1382)، «چشم‌اندازهای فراروی تأمین اجتماعی در ایران؛ چالش‌ها و راهکارهای پیش‌بینی‌شده در لایحۀ نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی»، فصلنامۀ تأمین اجتماعی، ش 15 .
21. میر، سید جواد و همکاران (1393)، «چالش‌ها و راهکارهای صندوق‌های بازنشستگی در ایران؛ مطالعۀ موردی صندوق بازنشستگی جهاد کشاورزی»، فصلنامۀ سیاست‌های راهبردی و کلان، ش 7 .
22. نصیری، مرتضی (1380)، «اصول و تحولات حقوقی نهاد تأمین اجتماعی»، فصلنامۀ تأمین اجتماعی، ش 9 .
23. نوربخش، سید تقی (1393)، «تأمین اجتماعی جولانگاه جناح‌های سیاسی و باندهای اقتصادی نیست»، ماهنامۀ قلمرو رفاه، ش 2 .
24. ویژه، محمدرضا؛ کتابی، احمد (1393)،«حدود صلاحیت دیوان عدالت اداری در انتصاب مدیران مؤسسات عمومی غیردولتی (مطالعۀ موردی مدیر عامل سازمان تأمین اجتماعی)»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 65 .
25. یحیوی، حسن (1396)، «صندوق بازنشستگی فولاد؛ سرگذشت جوانی که زود پیر شد»، روزنامۀ هفت صبح، ش 204.
 
ج) پایان‌نامه
26. موذن، وحید (1390)، «تحلیل حقوقی ساختار و تشکیلات نظام اداری ایران در پرتو قانون مدیریت خدمات کشوری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، تهران، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی.
 
د) سایر
27. گرجی‌پور، اسماعیل (1394)، ضرورت‌ها و ساختار نظام چندلایه تأمین اجتماعی (رویکردهای بیمه‌ای)، سخنرانی ارائه‌شده در «سلسله گفت‌وگوهای راهبردی صندوق‌های بیمه تأمین اجتماعی و بازنشستگی»، تهران.
 
2. انگلیسی
A) Books
28. Issa (2018), 10 Global Challenges for Social Security Asia and the Pacific, International Social Security Association, Geneva, first pub.
29. Kortleve, N. & Others (2011), European supervision of pension funds: purpose, scope and design, Network for Studies on Pensions, Aging and Retirement,(Netherlands) Tilburg University, first pub.
30. Lim J., Aichin; Quach, Amy (2017), The Evolution of the Canadian PensionModel; Practical Lessons for Building World-class Pension Organizations, International Bank for Reconstruction and Development, first pub.
31. Varadkar T., Leo & Others (2018), A Roadmap for Pensions Reform 2018 - 2023, Ireland, first pub.. available at: https://www.welfare.ie/en/pressoffice/pdf/ PensionsRoadmap.pdf
 
B) Articles
32. Dobra, M. & H. Lubich, B (2013), “Public Pension Governance and Asset Allocation”, the Business and Economics Research Journal. Vol. 6.
33. Mennis, G. (2016), “Making State Pension Investments More Transparent”, State Comprehensive Annual Financial Reports. Available at: https://www.pewtrusts.org/-/media/assets/2016/02/making_state_pension_investments_more_transparent.pdf