نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 استاد، گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، دانشکدۀ فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران
3 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد حقوق دادرسی اداری، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران
چکیده
در نظام مالی اسلام، مهم‌ترین منابع مالی دولت زکات، خمس، جزیه، خراج و انفال محسوب می‌شود. در عصر حاضر با توجه به سنگین‌تر شدن وظایف حکومت‌ها، دولت‌ها مجبورند مالیات‌های غیرثابت و متغیری نیز از مردم بگیرند. سؤال این است که اصولاً آیا گرفتن چنین مالیات‌هایی از مردم توسط دولت جایز است یا خیر؟ پژوهش حاضر با تکیه بر توصیف و تحلیل گزاره‌های فقه مذاهب اسلامی و روش کتابخانه‌ای در پی پاسخگویی به پرسش مذکور برآمده و به این نتیجه رسیده است که وضع مالیات جدید و متغیر بر مردم توسط دولت به‌عنوان حکم ثانویه و به دلایل مهمی از جمله مصلحت و ضرورت جامعه جایز بوده و برخی آیات قرآن، روایات نبوی و عمل امامان معصوم نیز مؤید آن است و بیشتر فقهای مذاهب اسلامی به جواز آن فتوا داده‌اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Taxation Under Comparative from the Perspective of Comparative Fiqh of Islamic Sects
نویسندگان [English]
- Vali Rostami 1
- Ayoub Shafeipoor 2
- Mehran Abshrini 3
1 Professor, Department of General Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Master’s of Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Jurisprudence and Law, University of Islamic Sects, Tehran, Iran
3 Master’s of Administrative Law, Faculty of Law, University of Judicial Sciences and Administrative Services, Tehran, Iran
چکیده [English]
In Islam’s financial system, the most important financial resources of the government are zakat, khums, jizya, kharaj, and anfal. Thus, apart from fixed financial taxes, governments are obliged to levy non-fixed and variable taxes from people.The question that is risen is that, is it permissible for the government to levy such taxes from people or not? Analysing and describing the propositions of Islamic jurisprudence, the present desk-study attempted to answer the above-mentioned question. The results show that it is permissible for the government to levy new and variable taxes on people as a secondary decree. This is further verified by some significant reasons including the efficiency and necessity of the society. Some of the Quranic verses, Prophet Muhammad’s sayings, and actions of the infallible Imams also confirm this. Most of the jurisprudents of the Islamic sects have issued fatwas confirming this type of tax.
کلیدواژه‌ها [English]
- Tax
- government
- state
- fiqh
- Islamic sects
- فارسی
الف) کتابها
- قرآن کریم.
- آذرنوش، آذرتاش (1393)، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، چ شانزدهم، تهران: نشر نی.
- صدری افشار، غلامحسین؛ حکمی، نسرین؛ حکمی، نسترن (1381)، فرهنگ معاصر فارسی، چ سوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، چ اول، تهران: راه رشد.
- مصباحی مقدم، غلامرضا (1397)، فقه منابع مالی دولت اسلامی، چ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی معین، چ چهارم، تهران: اَدِنا.
- مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، چ دهم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
ب) مقالات
- آذری قمی، احمد (1364)، «بحثی پیرامون مالیات» مجلۀ نور علم، ش 11، قم، ص 67-50.
- حسینی النجومی، مرتضی (1364)، «نظری فقهی بر مالیات»، مجلۀ نور علم، ش 12، قم، ص 126-118.
- رستمی، ولی (1387)، «اقتدارات و اختیارات دستگاه مالیاتی در حقوق مالیاتی در حقوق ایران»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 38، ص 189-165.
- کرباسیون، محمدعلی؛ رستمی، ولی (1394)، «حقوق مؤدیان مالیاتی از منظر فقه امامیه در فرایند تشخیص و وصول مالیات»، دوفصلنامۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، مجلۀ دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، پاییز و زمستان، سال چهل‌وهشتم، ش 2، ص 281-249.
- عربی
الف) کتابها
- ابن‌تیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم (1416ق)، مجموع الفتاوى، تحقیق عبدالرحمن بن محمد بن قاسم، مدینه: مجمع الملک فهد.
- ابن‌عابدین، محمد امین بن عمر (1412ق)، رد المحتار على الدر المختار، چ دوم، بیروت: دارالفکر.
- ابن‌ماجه قزوینی، محمد (بی‌تا)، سنن ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بی‌جا: دار إحیاء الکتب العربیة.
- ابن‌مزاحم، ضحاک (1419ق)، تفسیر الضحاک، تحقیق محمد شکری، چ اول، قاهره: دارالسلام.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ سوم، بیروت: دار صادر.
- آلبانی، محمد ناصرالدین (1412ق)، سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة وأثرها السیئ فی الأمة چ اول، ریاض: دار المعارف.
- ------------------ (1423ق)، ضعیف أبی داود، چ اول، کویت: مؤسسة غراس للنشر و التوزیع.
- آلبانی، محمد ناصرالدین (1411ق)، ضعیف سنن الترمذی، چ اول، بیروت: المکتب الاسلامی.
- بخاری، محمد بن اسماعیل (1422ق)، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، چ اول، بی‌جا: دار طوق النجاة.
- ترمذی، محمد بن عیسی (1395ق)، سنن الترمذی، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، چ دوم، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی.
- جمعی از نویسندگان (1404ق)، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، چ اول، کویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة.
- جوینی، عبدالملک بن عبدالله (1401ق)، الغیاثی غیاث الأمم فی التیاث الظلم، تحقیق عبدالعظیم الدیب، چ دوم، بی‌جا: مکتبة إمام الحرمین.
- خطیب شربینی، محمد بن احمد (1415ق)، مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- خمینی، سید روح‌الله (1389)، صحیفه امام خمینی، چ پنجم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- --------------- (1368)، کتاب البیع، قم: اسماعیلیان.
- --------------- (1423ق). ولایت فقیه، چ دوازدهم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
- زحیلی، وهبة (بی‌تا)، الفِقْهُ الإسلامیُّ وأدلَّتُهُ، چ چهارم، دمشق: دارالفکر.
- سجستانی، ابوداود (بی‌تا)، سنن أبی داود، تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت: المکتبة العصریة.
- شاطبی، ابراهیم بن موسی (1412ق)، الإعتصام، تحقیق سلیم بن عید الهلالی، عربستان سعودی: دار ابن عفان.
- شلتوت، محمود، (1421ق)، الفتاوی، چ هجدهم، قاهره: دار الشروق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد (بی‌تا)، المعجم الأوسط، تحقیق: طارق بن عوض الله بن محمد و عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، قاهره: دار الحرمین.
- طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان، چ سوم، تهران: ناصر خسرو.
- طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان، چ اول، بیروت: دارالمعرفه.
- ظاهری، علی بن احمد (بی‌تا)، المحلى بالآثار، بیروت: دارالفکر.
- عاصمی، عبدالرحمن (1397ق)، حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع، چ اول، بی‌نا، بی‌جا.
- غزالی، محمد (1413ق)، المستصفى، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافی، چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- غزالی، محمد (1390ق)، شفاء الغلیل فی بیان الشبه والمخیل ومسالک التعلیل، تحقیق حمد الکبیسی، چ اول، بغداد: مطبعة الإرشاد.
- فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (بی‌تا). العین، بی‌جا: مکتبة الهلال.
- قرضاوی، یوسف (1393ق)، فقه الزکاة، چ دوم، بیروت: مؤسسة الرسالة.
- قرطبی، محمد بن احمد (1384ق)، الجامع لأحکام القرآن، تحقیق أحمد البردونی و إبراهیم أطفیش، چ دوم، قاهره: دار الکتب المصریة.
- قره‌داغی، علی محی‌الدین (1422ق)، بحوث فی فقه المعاملات المالیة المعاصرة، چ اول، بیروت: دار البشائر الإسلامیة.
- مجلسی، محمدباقر (1410ق)، بحار الأنوار، چ اول، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
- مراغی، احمد بن مصطفی (1365ق)، تفسیر المراغی، چ اول، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابى الحلبی وأولاده.
- منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، چ دوم، قم: تفکر.
- نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام، چ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نیشابوری، مسلم (بی‌تا)، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- انگلیسی
- A) Books
- The Holy Qura (In Persian).
- Azarnoosh, Azartash (2014), Contemporary Arabic-Persian Dictionary, Ney Publishing, Tehran, 16th edition (In Persian).
- Albani, Muhammad Nasser al-Din (1991), Collection of weak hadiths, their subjects and their adverse impacts on the Muslim community, Al-Maaref publication, Riyadh, first edition (In Arabic).
- Albani, Mohammad Naser al-Din (2002), Zaeif Abi Dawud. Gharas Publishing and Distribution Institute, Kuwait, first edition (In Arabic).
5 Albani, Mohammad Nasser al-Din (1990), Zaeif Sunan, Islamic publication, Beirut, first edition (In Arabic).
- A group of writers (1983), Al-Mowsuya Alfaghiha Al-Kuwaitya, Ministry of Endowments and Islamic Affairs, Kuwait, first edition (In Arabic).
- Asemi, Abd al-Rahman, (1976), Hashyiya Roza, first edition (In Arabic).
- Amid, Hassan (2010), Amid Persian Dictionary, Rah-e Roshd, Tehran, first edition (In Persian).
- Al-Ghazali, Muhammad (1992), Al-Mostasfa, In collaboration with: Mohammad Abdul Salam Abdul Shafi, Al-Kitab Elmiya publicaion, Beirut, first edition (In Arabic).
- ----------------------------- (1995), Shefa Al-ghalil, In collaboration with: Hamad Al-Kabisi, Al-Ershad Printing, Baghdad, first edition (In Arabic).
- Bukhari, Muhammad ibn Ismail (2001), Sahih Bukhari, In collaboration with: Mohammad Zahir bin Nasser Al-Nasser, Towgh Nejat Publication, first edition (In Arabic).
- Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar (2001), Tafsir al-Kabir. Al-Ihya Al-Tarath Al-Arabi publication, Beirut, third edition (In Arabic).
- Farahidi, Khalil bin Ahmad, Al-Ain (n.d.), Maktab al-Hilal (In Arabic).
- Gharzawi, Yusuf (1976), Figh Al-Zakat, Al-Resalah Institute, Beirut, second edition (In Arabic).
- Ghortabi, Muhammad ibn Ahmad (1963), Jame' AlAhkam Alghoranye, In collaboration with: Ahmad Al-Bardoni and Ibrahim Atfish, al-Kitab al-Masriya publication, Cairo, second edition (In Arabic).
- Gharah-Daghi, Ali Mohiyud-Din (2002), Al-Malye Mesriya, al-Bashir al-Islamiya publication, Beirut, first edition (In Arabic).
- Ibn Taymiyah Harrani, Ahmad ibn Abd al-Halim (1995), Majmou’ Al Fatawa, In collaboration with: Abd al-Rahman bin Muhammad bin Qasem, Al-Malek Fahd Acdemu, Medina (In Arabic).
- Ibn Abedin, Muhammad Amin Ibn Umar (1991), Rad Al-Mukhtar, al-Fikr publication, Beirut, second edition (In Arabic).
- Ibn Majah Qazvini, Muhammad (n.d.), Sunan Ibn Majah, In collaboration with: Mohammad Fouad Abdel Baghi, Al-Ihya Al-Kotob Al-Arabiya publication (In Arabic).
- Ibn Muzahim, Zahhak (1998), Al-Zahak interpretation, In collaboration with: Mohammad Shokri, al-Salam publication, Cairo, first edition (In Arabic).
- Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram (1993), Lesan Al-Arab, Sader publication, Beirut, third edition (In Arabic).
- Joweini, Abdul Malik bin Abdullah (1980), Alghiasi, ghias Al umam fi Tias Alzolm, (Al-ghiasi is the companion of the nations in the darkness of oppression), In collaboration with: Abdul Azim Al-Deib, Imam Al-Haramain Library, second edition (In Arabic).
- Khatib al-Sharbini, Muhammad ibn Ahmad (1994), The reader needs to know the meanings of the words. al-Kotob al-Elmiya publication, Beirut, first edition (In Arabic).
- Khomeini, Seyyed Ruhollah (2010), Sahifa of Imam Khomeini, Imam Khomeini Publication, Tehran, fifth edition (In Arabic).
- ---------------------------------- (1989), Al-Bei', Ismailian Publications, Qom (In Arabic).
- ---------------------------------- (2001), Velayat-e-Faqih, Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini, Tehran, Twelfth Edition (In Arabic).
- Majlisi, Muhammad Baqir (1993), Behar Anwar, Printing and Publishing Foundation, Beirut, first edition (In Arabic).
- Maraghi, Ahmad Ibn Mustafa (1944), Tafsir al-Maraghi, Mustafa Al-Babi Al-Halabi Publication, Egypt, first edition (In Arabic).
- Mesbahi Moghadam, Gholamreza (2018), Islamic State and Financial Resources Jurisprudence, Imam Sadegh (AS) University Press, Tehran, first edition (In Persian).
- Moein, Mohamad (1985), Moein Persian Dictionary, Adena Publications, Tehran, fourth edition (In Persian).
- Makarem Shirazi, Nasser (1992), Nomouneh interpretation, Al-Kotob Al-Islamya publication, Tehran, tenth edition (In Persian).
- Montazeri, Hussein Ali (1992), Studies on jurisprudence and the Islamic state, Tafakkor Publication, Qom, second edition (In Arabic).
- Najafi, Mohammad Hassan (1983),. Jawahar al-Kalam, Al-Ahya Al-Taorath Al-Arabi publication, Beirut, seventh edition (In Arabic).
- Neyshabouri, Muslim (n.d.), Sahih Muslim, In collaboration with: Mohammad Fouad Abdul Baghi, Al-Ihyaa Al-Torath Al-Arabi publication, Beirut (In Arabic).
- Sajestani, Abu Dawud (n.d.), Sunan Abi Dawood, In collaboration with: Mohammad Mohyuddin Abdul Hamid, Al-Isriya publication, Beirut (In Arabic).
- Shatebi, Ibrahim ibn Musa, (1991), Al-Etesam, In collaboration with: Salim Ibn Eid Al-Hilali, Ibn Affan publication, Saudi Arabia, first edition (In Arabic).
- Shaltout, Mahmud (2001), Al-Fatawa, Al-Shorough publication, Cairo, 18th edition (In Arabic).
- Sadri Afshar, Gholam Hossein et al., (2002), Contemporary Persian Dictionary, Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance, Tehran, third edition (In Persian).
- Tabarani, Sulayman bin Ahmad, (n.d.), Mu'jam Al-Awsat, In collaboration with: Taregh ibn Ewazullah ibn Muhammad and Abd al-Muhsin ibn Ibrahim al-Husseini, al-Harmain publication, Cairo (In Arabic).
- Tabarsi, Fadl Ibn Hassan (1992), Majma' al-Bayan, Nasser Khosrow, Tehran, third edition (In Arabic).
- Tabari, Muhammad ibn Jarir (1991), Jame' al-Bayan, Al-Maarefa publication, Beirut, first edition (In Arabic).
- Termezii, Muhammad ibn Isa (1974), Sunan Al-Termezi, In collaboration with: Mohammad Fouad Abdul Baghi, Mustafa Al-Babi Al-Halabi Publication Institute, Egypt, Second Edition (In Arabic).
- Zaheri, Ali ibn Ahmad, (n.d.), Al-Mahali Be Athar, Al-Fikr publictaion, Beirut.
- Zoheili, Wahbah (n.d.), Islamic jurisprudence and its reasons, Damascus, al-Fikr publication, fourth edition (In Arabic).
- B) Articles
- Azari Qomi, Ahmad (1985), “Discussions on Taxation”, Noor-e-Elm Journal, No. 11, Qom, pp. 50-67 (In Persian).
- Hosseini Al-Nujomi, Morteza (1985), “Jurisprudential Theory on Taxation”, Noor-e- Elam Journal,12, Qom, pp. 118-126 (In Persian).
- 47. Karbasia, Mohammad Ali & Rostami, Vali (2015), “Taxpayers' Rights from the view of Imami Jurisprudence in the Process of Tax Collection”, Bi-Quarterly Journal of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, 2, pp. 249-281 (In Persian).
- Rostami, Vali (2008), “Powers of the tax system in Iranian tax”, Law Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science, Vol. 38, pp. 165-189 (In Persian).
)