نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
مفهوم نفع عمومی، از جمله مهم‌ترین محورهای حقوق عمومی است که بر آن اساس، ماهیت نظام حقوقی تا حدود زیادی تعیین می‌شود. تعریف نفع عمومی در حوزة حقوق اساسی و نیز حقوق اداری انعکاس ویژه‌ای می‌یابد. براساس نوع تعریف، دو رویکرد کلی در نظام‌های حقوقی معاصر قابل تمییز است: نظام لیبرال و نظام جمهوری‌گرا. در نوشتار حاضر با شیوه‌ای تحلیلی-توصیفی در پی فهم امکان و کیفیت نظریة نفع عمومی و به‌تبع آن نظریة حقوق عمومی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی هستیم. ملاحظه می‌شود در حقوق ایران گرایش عام در تعریف نفع عمومی بیشتر به سمت نظام جمهوری‌گراست، اما با عنایت به ابتنای ساختار تاریخی فقه شیعه بر حوزه و مفاهیم حقوق خصوصی، فقه موجود فاقد تفصیلات لازم در جهت تئوریزه کردن نظریة دولت بوده است. با وجود پدیداری نظریة ولایت مطلقة امام خمینی، نظریة مذکور در سایر سطوح حکمرانی از جمله حقوق اداری انعکاس کافی پس از گذشت سه دهه نداشته و همچنان در حد توجیه اختیارات شخص اول حکومت باقی مانده و از سوی دیگر، مسئلة کنترل دولت و تضمین حقوق و آزادی‌های بنیادین، تئوریزه و نهادینه نشده است، ازاین‌رو به‌جای یک نظریة تمام‌عیار حقوق عمومی، تاکنون صرفاً شاهد نظریة اختیارات شخص حاکم بوده‌ایم.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Concept and Function of the Public-Interest Theory and its Place in the Legal System of the Islamic Republic of Iran
نویسنده [English]
- Seyed mojtaba Vaezi
Associate Prof, Department of public and International law, Faculty of Law and Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]
The concept of public interest is one of the most important axes of public law. The definition of public interest in the field of constitutional law as well as administrative law is especially reflected. By definition, two general approaches can be distinguished in contemporary legal systems: the liberal system, and the republican system. In the Iranian law system, considering the theories of the government after the revolution of February 1979, it seems that the general tendency in defining the public interest is more towards the republican system, but considering the historical structure of Shiite jurisprudence on the field and concepts Private law, existing jurisprudence has lacked the necessary details to theorize the theory of government. Even with the emergence of the theory of Imam Khomeini's "absolute sovereignty of faqih", it can be seen that on the one hand the theory has no reflection in other levels of government, including administrative law, after three decades and still remains within the justification of the first person authority and on the other hand the issue of control of the state and the guarantee of fundamental rights and freedoms have not been theorized or institutionalized, and so instead of a full-fledged theory of public law.
کلیدواژه‌ها [English]
- competence
- discretion
- government
- public interest
- sovereignty of the Faqih
- فارسی
الف) کتاب‌ها
- اشمیت، کارل (1392)، الاهیات سیاسی، ترجمة لیلا چمن‌خواه، ج2، تهران: نگاه معاصر.
- اکبریان، حسنعلی (1386)، قاعدة عدالت در فقه امامیه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- امام خمینی، روح الله (1378)، صحیفه نور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد بیستم.
- ----------------- (1378)، صحیفه نور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد بیست و یکم.
- امامی، محمد؛ استوار سنگری، کوروش (1393). حقوق اداری، ج2، تهران: میزان.
- بشیریه حسین (1396)، احیای علوم سیاسی، تهران: نشر نی.
- ------------ (1382)، آموزش دانش سیاسی، تهران: نگاه معاصر.
- توکلی، اسدالله (1384). مصلحت در فقه شیعه و سنی، قم، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- راسخ، محمد (1392). حق و مصلحت، ج2، تهران: نی.
- روسو، ژان ژاک (1388). قرارداد اجتماعی، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران: آگه.
- زولر، الیزابت (1396). درآمدی بر حقوق عمومی، ترجمة سید مجتبی واعظی، تهران: جاودانه.
- شفیعی سروستانی (1395)، ابراهیم، فقه و قانونگذاری، قم: طه.
- صفایی، سید حسین، حبیب‌الله رحیمی (1391)، مسئولیت مدنی، تهران: سمت.
- طباطبایی، سید جواد (1385)، جدال قدیم و جدید، تهران: نگاه معاصر.
- طباطبایی فر، سید محسن (1384)، نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه، تهران: نی.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1390)، قواعد فقه-بخش حقوق عمومی، تهران: سمت.
- فوکو، میشل (1389)، تولد زیست سیاست، ترجمة رضا نجف‌زاده، تهران: نی.
- فیرحی، داوود (1389)، دین و دولت در عصر مدرن، ج1، تهران: رخداد نو.
- ---------- (1390)، دین و دولت در عصر مدرن، ج2، تهران: رخداد نو.
- ---------- (1395)، آستانة تجدد، تهران: نشر نی.
- ---------- (1393)، فقه و سیاست در ایران معاصر، ج2، تهران: نشر نی.
- قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1372)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، کلیات و مبانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کاپلستون، فردریک چارلز (1362)، تاریخ فلسفه، ترجمة سید جلال‌الدین مجتبوی، ج1، تهران: علمی و فرهنگی.
- کاسز، سابینو (1392)، شکل‌گیری حقوق اداری، ترجمۀ سید مجتبی واعظی، شیراز: شهرداد.
- کرمی، حامد (1397)، حقوق اداری اموال، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- گرجی، علی‌اکبر (1388)، مبانی حقوق عمومی، تهران: جنگل.
- گویس، ریموند (1396)، خیر عمومی و خیر خصوصی، ترجمة حسن افشار، تهران: مرکز.
- لاگلین، مارتین (1388)، مبانی حقوق عمومی، ترجمة محمد راسخ، تهران: نی.
- ------------ (1395)، مبانی حقوق عمومی در غرب، ترجمة محمد مقتدر، تهران: مجد.
- لمبتون، آن. کی. اس (1374)، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه و تحقیق سید عباس صالحی و محمدمهدی فقیهی، تهران: مؤسسة چاپ و نشر عروج.
- ماکیاولی، نیکولو (1387)، شهریار، ترجمة داریوش آشوری، تهران: آگاه.
- محمصانی، صبحی (1386)، قانونگذاری در اسلام، ترجمة اسماعیل گلستانی، تهران: آثار اندیشه.
- مشهدی، علی؛ انصاری، باقر؛ قاسمی، محسن (1391)، صلاحیت تخییری، تهران: معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
- مطهری، مرتضی (1386)، پیرامون جمهوری اسلامی، تهران: صدرا.
- ----------- (1380)، مجموعه گفتارها، تهران: صدرا.
- مولایی، آیت (1393)، قراردادهای اداری، تهران: میزان.
- مهرپور، حسین (1398)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.
- نویمان، فرانتس (1373)، آزادی، قدرت و قانون، ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
- واعظی، سید مجتبی (1396)، گفتارهایی در حقوق اداری، تهران: مجد.
- وینسنت، اندرو (1376)، نظریه‌های دولت، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نی.
- هابز، توماس (1385)، لویاتان، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نی.
ب) مقالات
- رستمی، ولی؛ فراهانی، محمدصادق (1399)، «ماهیت حقوقی رابطة حکومت و اموال عمومی کاربری محور در فقه امامیه»، فصلنامة مطالعات حقوق عمومی، ش 3، ص 1071-1055.
- رضایی، مرتضی؛ گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1400)، «طرح تطبیقی الگوی استخدام در حقوق اداری ایران»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، ش 1، ص 37-17.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1371)، «پاسخ حجت‌الاسلام عمید زنجانی به سؤالات دانشجویان پیرامون قانون اساسی و ولایت مطلقة فقیه»، روزنامة رسالت، ش 1850، ص 11.
- مرادخانی، فردین (1397)، «آستانه تجدد ایرانی»، مجله سیاست‌نامه، ش 9، 130-139.
- مولایی، آیت (1399)، «پرتوافکنی به تقابل دو سنت فقهی و حقوقی در مورد رئیس حکومت در مجلس خبرگان قانون اساسی»، نشریة علمی مطالعات حقوقی معاصر، ش 20، ص 351-323.
- مهرپور، حسین (1371)، «مجمع تشخیص مصلحت نظام و جایگاه حقوقی آن»، مجلة تحقیقات حقوقی، ش 10، ص 55-9.
- واعظی، سید مجتبی (1390)، «مبانی و الگوهای دادگستری اساسی»، مدرس تطبیقی، ش 72، ص 155-173.
- --------------- (1392)، «مبانی حقوق اداری، فقر نظریه‌پردازی در ایران»، در مجموعه مقالات اهدایی به دکتر طباطبایی مؤتمنی؛ اندیشه‌های حقوق اداری، محمد جلالی، تهران: مجد، ص 78-50.
- ------------- (1394)، «عمل حاکمیت در حقوق اداری ایران»، مجلة مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، ش 2، ص 220-199.
- ویژه، محمدرضا (1389)، «مراجع صیانت از قانون اساسی و حمایت از مالکیت: نگرشی تطبیقی بر عملکرد مراجع صیانت از قانون اساسی ایران و فرانسه»، فصلنامة پژوهش حقوق، ش 29، ص 443-480.
- ویژه، محمدرضا؛ امجدیان، حسن (1394)، «رویکرد فقهای شورای نگهبان در زمینة رویارویی مالکیت خصوصی و منفعت عمومی»، دوفصلنامة دانش حقوق عمومی، ص 46-23.
- فرانسوی
- A) Books
- 51. Chapus, René (2001), Droit administratif général, Paris, Montchrestien, tome1.
- Gaudemet, Yves (2001), Traite' de droit administratif, Paris, L.G.D.J, tome1.
- long, Marceau, Prosper Weil, Guy Braibant, Pierre Delvolvé, Bruno Genevois(2003), les grands arrets de la jurisprudence administrative, Paris, Dalloz.
54.Truchet, Didier (1977), Les fonctions de la notion d'intérêt général dans la jurisprudence du Conseil d'Etat, Paris, L.G.D.J.
55.Waline, Jean (2006), Droit administratif, Paris, Dalloz.
)