نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
استاد گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
بررسی رابطۀ اسلام و حقوق بشر در منظومۀ معرفتی انسان، جزو عمده‌ترین ماجراهای فکری است. یکی از ساحت‌های ناظر بر این اندیشه‌ورزی، تحلیل ابعاد نسبت‌سنجی این دو از جانب فلاسفة علم و دین‌پژوهان است. در کشورهای اسلامی از جمله ایران، تناسب‌سنجی میان حقوق بشر و اسلام و اصول و احکام دین، از تراثی رصین برخوردار است که این نسبت‌سنجی در درون چارچوب‌های کلی نظیر نسبت شرع و قانون، رابطۀ عقل و دین و یا نسبت سنت و تجدد مطرح شده است. بررسی آثار برجای‌مانده از پیشگامانِ نظریه‌پردازی، نشان می‌دهد رهیافت‌های گوناگونی که در این خصوص مطرح شده‌اند، اصولاً سعی دارند که به این دغدغه‌ها پاسخ دهند: که آیا اسلام و حقوق بشر به یک واقعیت نظر دارند؟ آیا اسلام و حقوق بشر، متعارض‌اند یا مکمل هم؟ ازاین‌رو پرسش اصلی نوشتار این است که چه رهیافت‌هایی در نسبت میان «حقوق بشر» و «اسلام» در آثار نظریه‌پردازان مشروطه قابل مشاهده است؟ تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی سیر تکوین جایگاه بنیادهای حقوق بشر نظیر حریت، مساوات، عدالت، کرامت، در منظومة فکری اندیشوران عصر مشروطة ایرانی، به معرفی رهیافت‌های نسبت‌سنجی اسلام و حقوق بشر پرداخته است که اهم نتایج تحقیق آن است که رهیافت تعامل، در مقایسه با رویکردهای تداخل، تقابل و تباین از منطق استوارتری برخوردار است. قائلان رویکرد تعامل، اختلاف‌نظرها را می‌پذیرند، اما در عین حال اشتراکات را رد نمی‌کنند.
کلیدواژه‌ها
- آخوندزاده
- حقوق بشر اسلامی
- شیخ فضل‌الله
- سید جمال‌الدین اسدآبادی
- محقق نائینی
- مستشارالدوله
- مکاتب حقوقی
- ملکم‌خان
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Reflections on Early Theoretical Approaches to the Comparison Between Islam and Human Rights In the [Iranian] Constitutional Era
نویسنده [English]
- Ebrahim Mousazadeh
Prof, Department Of Public Law, Faculty Of Law and Political Science, University Of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
Examining the relationship between Islam and human rights in the human cognitive system is one of the most important intellectual adventures. One of the areas that observe this thinking is the analysis of the proportional dimensions of the two by philosophers of science and religion. In Islamic countries, including Iran, the proportionality between human rights and Islam and the principles and rules of religion. , it has a sober tradition that this proportionality has been proposed within general frameworks such as the ratio of Sharia and law, the ratio of reason and religion, or the ratio of tradition and modernity. Examining the remaining works of the pioneers of theorizing shows that the various approaches that have been proposed in this regard, basically try to answer these concerns: whether Islam and human rights are the same reality. Do you have an opinion? Are Islam and human rights contradictory or complementary? Therefore, the main question of the article is, what approaches can be seen in the relativity between "human rights" and "Islam" in the works of advanced theorists? The research with a descriptive--analytical method and by examining the evolution of human rights foundations such as freedom, equality, justice, dignity, in the intellectual system of Iranian pre-constitutional thinkers, has introduced the relativistic approaches of Islam and human rights. The most important result of the research is that the interaction approach has a more solid logic compared to the comparison, interference and confrontation approaches. Those who say the interaction approach accept differences of opinion, but at the same time do not reject commonalities.
کلیدواژه‌ها [English]
- Islamic human rights
- legal schools
- Moustashar al-Doulah
- Malkam Khan
- Akhundzadeh
- Sheikh Fazlullah
- Mohaqq Naini
- Seyyed Jamaluddin Asadabadi
- فارسی
الف) کتاب‌ها
- آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357). الفبای جدید و مکتوبات. به کوشش حمید محمدزاده، تبریز: چهر.
- جعفری، محمدتقی (1370). تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب و تطبیق آن دو بر یکدیگر. تهران: دفتر خدمات حقوق بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران.
- داوری اردکانی، رضا، (1383) ملاحظاتی دربارۀ حقوق بشر و نسبت آن با دین و تاریخ. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی مبانی نظری حقوق بشر، قم: دانشگاه مفید.
- زرگری نژاد، غلامحسین (1380). رسائل سیاسی قاجار. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
- زرگری‌نژاد، غلامحسین (1390). رسائل سیاسی مشروطیت. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
- زرگری‌نژاد، غلامحسین (1398). اندیشه و سیاست در ایران قاجار. تهران: نگارستان اندیشه.
- طباطبایی، سید محمدحسین (1973). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1388). مبانی حقوق بشر در اسلام و دنیای معاصر. تهران: مجد.
- غزالی، شیخ محمد (1337). حقوق بشر: مقایسۀ منشور ملل متحد و تعالیم اسلام. ترجمۀ باقر موسوی، تهران: علمی.
- کدیور، محسن (1393). حق‌الناس؛ اسلام و حقوق بشر. چ پنجم، تهران: کویر.
- گلزاده غفوری، علی (1342). اسلام و اعلامیۀ جهانی حقوق بشر. تهران: الفتح.
- قربانی، زین‌العابدین (1349). اسلام و اعلامیۀ جهانی حقوق بشر. تهران: کتابخانۀ صدر.
- مبشری، اسدالله (1357). حقوق بشر. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- مستشارالدوله، میرزا یوسف‌خان (1356). یک کلمه. به کوشش باقر مؤمنی، تهران: بی‌جا.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1388). نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1392). رابطۀ علم و دین. به کوشش علی مصباح، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- مطهری، مرتضی (1367). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: صدرا.
- میرزا ملکم‌خان (1372). مجموعه آثار. به کوشش محمد محیط طباطبایی، تهران: علمی.
- میرزا ملکم‌خان (1355). روزنامۀ قانون. به کوشش هما ناطق، تهران: امیرکبیر.
- نوری، شیخ فضل‌الله (1362). رسائل، اعلامیه‌ها و لوایح. گردآوری محمد ترکمان، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- وائل بن حلاق (1395). دولت ممتنع. ترجمه مهدی رضایی، تهران: خرسندی.
ب) مقالات
- اردلان، فریدون (1331). در راه حقوق بشر. نشریۀ فرهنگ نو، 1(4).
- امیدی، علی؛ پوربافرانی، حسن؛ پورعلی، ایمان (1395). مواجهۀ دو دیدگاه حقوقی: تحلیلی بر تعامل و تقابل جمهوری اسلامی ایران با شورای حقوق بشر سازمان ملل. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، 46 (3)، 581-602.
- حائری یزدی، مهدی (1341). اسلام و اعلامیۀ جهانی حقوق بشر. مجلۀ مکتب تشیع، 3.
- خلفی، مسلم (1383). نگرش برون‌دینی به حقوق بشر؛ امتناع یا ضرورت؟. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی مبانی نظری حقوق بشر، قم: دانشگاه مفید.
- دانش‌پژوه، مصطفی (1390). حقوق بشر در اسلام؛ امتناع یا ضرورت؟. دوفصلنامۀ اندیشه‌های حقوق عمومی، 1 (2)، 5-38.
- جاوید، محمدجواد (1400). از تنوع فرهنگی تا مهندسی فرهنگی. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، 51 (2)، 441-459.
- جوادی آملی، عبدالله (1381). حقوق بشر از نگاه اسلام و غرب. مجلۀ رواق اندیشه، 3، 5-26.
- طباطبائی، محمدحسین (1339). اسلام و حریت. درس‌هایی از مکتب اسلام، 2 (4)، 7-10.
- ناصری، حسین (1384). نگاهی به «رسالۀ یک کلمه»: مقایسۀ اعلامیۀ حقوق شهروندی فرانسه 1789 با مبانی اسلام. مجلۀ حوزه، 24، 358-376.
- عربی
- نائینی، شیخ محمدحسین (1378). تنبیه الامه و تنزیه المله. با توضیحات سید محمود طالقانی، چ نهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- اسدآبادی، سید جمال‌الدین (1355). عروة الوثقی. ترجمۀ عبدالله سمندر، کابل: بیهقی.
- انگلیسی
- A) Books
- Barbour, G.(2003). Religion in an Age of Science. The Gifford Lectures,1990-1991,V1, HarperSanFrancisco.
- Honderich, T.(2009). The Oxford Companion to Philosophy. New York: Oxford University Press.
)