فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران

دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اعضای هیأت تحریریه

اهداف و چشم‌انداز

اخبار و اعلانات

پرسش‌های متداول

پیوندهای مفید

راهنمای نویسندگان

راهنمای نحوه ارسال مقاله

فهرست داوران

مکتب فرانکفورت، بازنگری مارکسیسم و نقد دولت سرمایه‌داری؛ با تأکید بر نظریات هابرماس

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

یورگن هابرماس از برجسته‌ترین متفکران مکتب فرانکفورت است که سعی کرده با قرائتی هگلی به بازسازی مارکسیسم بپردازد و مکتب انتقادی را اعتلا دهد. او همچون مارکس به بنیان‌های مدرنتیه و عقل‌گرایی ناشی از آن باور داشت؛ اما مدرنیته را پروژه‌ای ناتمام می‌دانست. وی معتقد بود در شیوۀ تولید سرمایه‌داری شکل نوینی از حقوق و عدالت شکل گرفت و نهادهای حوزة عمومی مستقل پدیدار شد؛ اما در سرمایه‌داری متأخر، دخالت دولت در امور خصوصی و حل شدن جامعه در درون دولت سبب افول حوزة عمومی شد و نهادهای عمومی موقعیتی مشورتی یافتند. ازاین‌رو بخش اعظم تفکرات هابرماس صرف ارائۀ نظریۀ «کنش ارتباطی» برای بازسازی حوزة عمومی شد؛ چراکه تنها در حوزة عمومی است که عقلانیت یافت می‌شود دموکراسی واقعی شکل می‌گیرد. هابرماس طرحی از نظریۀ حقوقی دموکراسی قانون‌مدار ارائه می‌دهد که بر اخلاق، سیاست و حقوق گفت‌وگویی استوار است. نقطۀ عزیمت هابرماس در نظریه‌های قانون و دموکراسی گفت‌وگویی ارائۀ طرحی برای ایجاد برابری حقیقی و حقوقی شهروندی است که با نقد دو پارادایم لیبرالیسم بورژوایی و رفاه اجتماعی آغاز می‌شود. این نوشتار با روش توصیفی -تحلیلی در پی اثبات این مسئله است که تحلیل هابرماس در این زمینه تحت تأثیر دیدگاه‌های ماتریالیستی مارکس در ارتباط با دولت قرار دارد؛ هرچند که وی تلاش می‌کند که از این بند رهایی یابد و به‌نوعی منفک از حقوق عمومی مطرح شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Frankfurt School, Revision of Marxism, and the Critique of the ‎Capitalist State: Emphasizing Habermas's Theories

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Javid 1
  • sajad sajadi 2

1 Prof, Faculty of law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran

2 Assistant Pro, Faculty of law and Political Science, University of Chamran martyr of Ahwaz University, Ahvaz, Iran

چکیده [English]

Jürgen Habermas is one of the most prominent thinkers of the Frankfurt School, who has sought to reconstruct Marxism through a Hegelian interpretation and elevate the critical theory. Like Marx, he believed in the foundations of modernity and the rationalism stemming from it; however, he viewed modernity as an unfinished project. He argued that a new form of law and justice emerged within the capitalist mode of production, leading to the appearance of independent public sphere institutions. However, in late capitalism, government intervention in private matters and the dissolution of society within the state resulted in the decline of the public sphere, with public institutions taking on a consultative role. Therefore, a significant portion of Habermas's thoughts has been devoted to presenting the theory of "communicative action" to reconstruct the public sphere, as it is only within the public sphere that rationality is found and true democracy takes shape. Habermas offers a framework for a theory of legal democracy based on ethics, politics, and dialogue. His starting point in theories of law and democracy is a dialogue aimed at creating true legal and civic equality, which begins with a critique of two paradigms: bourgeois liberalism and social welfare. This paper, using a descriptive-analytical method, seeks to demonstrate that Habermas's analysis in this area is influenced by Marx's materialistic views regarding the state, even though he attempts to free himself from this constraint and to present a perspective somewhat detached from public law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • public sphere
  • government
  • ‎communicative action
  • ‎marx
  • frankfurt school
  • ‎habermas
  • hegel.‎
مراجع
  1. فارسی

الف) کتاب‌ها

  1. آربلاستر، آنتونی (1367). ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب. ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
  2. آرنت، هانا (1363). توتالیتاریسم. ترجمة محسن ثلاثی، تهران: جاویدان.
  3. آلتمن، آندرو (1385). درآمدی بر فلسفة حقوق. ترجمة بهروز جندقی، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
  4. احمدی، بابک (1388). مارکس و سیاست مدرن. تهران: مرکز.
  5. اسپریگنز، توماس (1370). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمۀ فرهنگ رجایی، تهران: گه.
  6. بشیریه، حسین (1387). اندیشه‌های مارکسیستی. تهران: نی.
  7. بشیریه، حسین (1382[الف]). لیبرالیسم و محافظه‌کاری. تهران: نی.
  8. بشیریه، حسین (1382[ب]). عقل در سیاست. تهران: نگاه معاصر.
  9. بشیریه، حسین (1387). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نی.
  10. پیوزی، مایکل (1384). یورگن هابرماس. ترجمة احمد تدین، تهران: هرمس.
  11. پیتر، آندره (1360). مارکس و مارکسیسم. ترجمة شجاع‌الدین ضیائیان، تهران: دانشگاه تهران.
  12. جی، مارتین (1372). تاریخچه مکتب فرانکفورت. ترجمة چنگیز پهلوان، تهران: کویر.
  13. حقیقی، شاهرخ (1393). گذار از مدرنیته. تهران: آگه.
  14. راسخ، محمد (1392). حق و مصلحت. تهران: نی.
  15. ساکوا، ریچارد (1385). پساکمونیسم. ترجمۀ محسن حکیمی، تهران: آشیان.
  16. سوئیزی، پل (1358). نظریة تکامل سرمایه‌داری. ترجمۀ حیدر ماسالی، تهران: تکاپو.
  17. فروم، اریک (1399). گریز از آزادی. ترجمة عزت‌اله فولادوند، تهران: مروارید.
  18. قاضی، ابوالفضل (1383). بایسته‌های حقوق اساسی. تهران: میزان.
  19. کسرایی، محمدسالار (1384). چالش سنت و مدرنیته در ایران. تهران: مرکز.
  20. کوهن، جین (1383). «حوزة عمومی، رسانه‌ها و جامعۀ مدنی»، ترجمة لیدا کاووسی، مجلۀ
  21. لاگلین، مارتین (1392). حق و مصلحت (نظریۀ مشروطه)، ترجمۀ محمد راسخ، تهران: نی.
  22. لیت، مارتین (1379). «یورگن هابرماس و دموکراسی مشورتی». ترجمۀ مهدی براتعلی‌پور، نامۀ مفید، 24، 183-210.
  23. مارکس، کارل (1377). گروندریسه(مبانی اقتصاد سیاسی). ترجمة باقر پرهام و احمد تدین، ج 1، تهران: آگه.
  24. مارکس، کارل (1352). سرمایه. ترجمة ایرج اسکندری، ج 1، تهران: حزب توده.
  25. مارکس، کارل (1360). نقد برنامة گوتا. ترجمۀ ع . م، تهران: پژواک.
  26. مارکس و انگلس (1359). مانیفست کمونیست. ترجمۀ م . پورهرمزان، تهران: حزب توده.
  27. ماکوزه، هربرت (1388). انسان تک‌ساحتی. ترجمة محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.
  28. مارکوزه و پوپر (گفت‌وگوها) (1380). انقلاب یا اصلاح. ترجمة وزیری، تهران: خوارزمی.
  29. مندل، ارنست (1359). علم اقتصاد (نظریه اقتصاد مارکیستی)، ترجمۀ هوشنگ وزیری، تهران: خوارزمی.
  30. نوذری، حسینعلی (1386). نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت. تهران: آگاه.
  31. نوذری، حسینعلی (1386). بازخوانی هابرماس، تهران: چشمه.
  32. نیکی تین، پ (1358). مبانی اقتصاد سیاسی. ترجمۀ ع . نوریان، تهران: شباهنگ.
  33. نویمان، فرانتس (1373). آزادی و قدرت و قانون، ترجمة عزت‌اله فولادوند، چ اول، تهران: خوارزمی.
  34. هابرماس، یورگن (1381). بحران مشروعیت. ترجمۀ جهانگیر معینی، تهران: گام نو.
  35. هابرماس، یورگن (1389). جهانی شدن و آیندة دموکراسی. ترجمۀ کمال پولادی، تهران: مرکز.
  36. هاشمی، سید محمد (1384). حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. تهران: میزان.
  37. هگل، گ.و.ف (1390). پدیدارشناسی جان. ترجمة باقر پرهام، تهران: کندوکاو.
  38. هولاب، رابرت (1378). یورگن هابرماس، نقد در حوزة عمومی، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نی.

 

ب) مقالات

  1. آجیلی، هادی و سلگی محسن (1395). راهکاری در حل منازعه لیوتار و هابرماس در مورد زبان و اجماع عمومی. مجلۀ حکمت و فلسفه، 12(3)، 3-27.
  2. آزاد ارمکی، تقی و یحیی امامی (1383). تکوین حوزة عمومی و گفت‌وگوی عقلانی. مجلة جامعه شناسی ایران، 5(1)، 58-89.
  3. اصفهانی، مریم؛ ماهروزاده، طیبه و بهشتی، سعید (1398). واکاوی تحلیلی انتقادی تربیت اخلاقی یورگن هابرماس. مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، 12(2)، 75-98.
  4. پرهیزکار، غلامرضا (1383). یورگن هابرماس؛ گذری بر اندیشه‌های فیلسوف اجتماعی معاصر. مجلة معرفت، (80)، 36-44.
  5. توانا، محمدعلی (1390). نظریة انتقادی یورگن هابرماس، نمونه‌ای از تفکر میان رشته‌ای در عصر حاضر. فصلنامة مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 3(4)، 91-116.
  6. حائری، عبدالهادی (بی‌تا). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویة تمدن بورژوایی، تهران: امیرکبیر.
  7. حریری اکبری، محمد (1383). اندیشه‌های یورگن هابرماس. مجلة علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، (1)، 1-32.
  8. رحیمی، مصطفی (1381). «برنشتاین و مفهوم اصیل تجدیدنظرطلبی. مجلة اطلاعات سیاسی اقتصادی، 16(7 و 8)، 136-155.
  9. سهرابی، ایرج و اسکافی، مریم (1394). نظریة تلفیقی هابرماس. معرفت فرهنگی اجتماعی، 6، شمارۀ 2 (پیاپی 22)، 63-78.
  10. عباسپور، ابراهیم (1390). بررسی روش‌شناسی نظریة کنش ارتباطی هابرماس با رویکرد انتقادی. مجلة معرفت فرهنگی اجتماعی، 2(2)، 35-64.
  11. مشهدی، علی (1394). از عمومی شدن حقوق خصوصی تا خصوصی شدن حقوق عمومی: مشروعیت و قلمرو مداخلۀ دولت در اندیشۀ هابرماس. فصلنامة مطالعات حقوق عمومی، (2)، 181-194.
  12. موسوی، رضا (1377). عقل و مشروعیت سیاسی از نظر ماکس وبر و هابرماس. اطلاعات سیاسی اقتصادی، 131 و 132، 112-117.
  13. مهدوی، محمدصادق و مبارکی، محمد (1385). تحلیل نظریة کنش ارتباطی هابرماس. فصلنامة علمی و پژوهشی علوم اجتماعی، 2(8)، 1-21.
  14. میر، ایرج (1386). به‌سوی یک نظریۀ تفصیلی در اندیشة هابرماس. فصلنامۀ تخصصی علوم سیاسی، 4(7)، 247- 278.
  15. نجاتی، محمود (1388). یورگن هابرماس، از حقوق، اخلاق و سیاست لیبرال به سمت قانون و دموکراسی گفت‌وگویی. دانشنامۀ علوم اجتماعی، 1(1)، 93-124.
  16. هابرماس، یورگن (1375). درهم‌تنیدگی اسطوره و روشنگری : ماکس هورکهیمر و تئودور آدورنو. ترجمۀ سیدعلی مرتضویان، ارغنون، 11 و 12، 291-316.
  17. هابرماس، یورگن (1374). هابرماس، «گفت‌وگو با رامین جهانبگلو». مجلۀ گفت‌وگو، (7)، 126-134.
  18. هابرماس، یورگن (1385). حوزة عمومی. ترجمۀ جواد کارگزاری، مجلۀ حقوق عمومی، (2)، 42-47.
  19. هابرماس، یورگن (1382). سه الگوی هنجار دموکراسی. ترجمۀ کوروش برادری، مجله گفتمان، 7، 171-182.

 

  1. انگلیسی
  2. A) Books
  3. Austin, J. (1995). The Province of Jurisprudence Determined. Cambridge University Press.
  4. Abdul Rehman, A., & Alharthi, K. (2016). An Introduction to Research Paradigms. International Journal of Educational Investigations, 3(8), 51-59.
  5. Arendt, H. (1958). The Human Condition. University of Chicago Press.
  6. Butler, E. (2015). Classical Liberalism – A Primer. First published in Great Britain by The Institute of Economic Affairs.
  7. Calhoun, C. (1992). Habermas and the Public Sphere. The MIT Press, Cambridge,Massachusetts, and London, England.
  8. Edgar, A. (2005). The Philosophy of habermas. McGill-Queen’s University Press
  9. Ergul, A. )2005(, An Interrogation of Habermas’ Moral Politics:Evacuation of ‘the Political’ Carleton. University Ottawa, Ontario.
  10. Geuss, R. (1981). The idea of a critical theory: Habermas and the Frankfurt School, Cambridge University Press.
  11. Habermas, J. (2015). The Lure of Technocracy, First published in German as Im Sog der Technocratie © Suhrkamp Verlag Berlin, This English edition © Polity Press.
  12. Habermas, J. (1987). The theory of communicative action, Vol. 2, Beacon Press Boston.
  13. Habermas, J. (1988). On the Logic of the Social Sciences. translated by Shierry Weber Nicholsen And jerry A. Stark, The MIT Press Cambridge, Massachusetts.
  14. Habermas, J. (2008). Between Naturalism and Religion. Translated by Ciaran Cronin, Polity Press.
  15. Habermas, J. (1984). The teory of communicative action. Vol. 1, reason and the rationalization of society boston, Translated by Thomas McCarthy, beacon press.
  16. Habermas, J. (1996). Between facts and norms: contributions to a discourse theory of law and democracy. Translated by William Rehg, Studies in Contemporary German Social Thought.
  17. Habermas, J. (2006). The Divided West. Edited and Translated by CIARAN CRONIN, This English translation © Polity Press Ltd.
  18. Habermas, J. (1982). A reply to my critics. Palgrave, London.
  19. Habermas, J. (1975). Legitimation Crisis. translated and with an introduction by Thomas Mc Carthy, Beacon Press.

 

  1. B) Article
  2. Albert, H., "Karl Popper (2015). critical rationalism and the Positivist Dispute.Journal of Classical Sociology, 15(2), 209–219.
  3. Baxter, H.(1987). System and Life-World in Habermas's Theory of Communicative Action. Theory and Society, 16(1), 39-86.
  4. Bentley, B. (2014). Clausewitz and the Blue Flower of Romanticism: Understanding On War. Canadian Military Journal, 13(4), 19-48.
  5. Bix, Brian H (2018). A New Historical Jurisprudence?. Washington University Law Review, (95), 20-38.
  6. Bolton, R. E (2014). A Comparison Of a Habermas-Inspired Approach and Economists’ Approaches to Social Capital. North American Regional Science Conference Version, 30-44.
  7. Corradetti, C. (2012). The Frankfurt School and Critical Theory., Continental Philosophy e Journal, (3), 26-39.
  8. Cecez-Kecmanovic, Dubravka and Marius Janson (2002). Re-Thinking Habermas's Theory of Communicative Action in Information Systems. DMCA, 5-21.
  9. Dahlberg, L.(2004). "The Habermasian Public Sphere: A Specification of the Idealized Conditions of Democratic Communication. New Media & Society, 9(5), 827-847.
  10. Dahms, H.F (1997). Theory in Weberian Marxism: patterns of critical social theory in Lukac’s and Habermas. Sociological Theory, 15(3), 177- 195.
  11. Deflem, M. (2008). Law in Habermas’s Theory of communicative action. Vniversitas, Bogotá, Colombia, 1(116), 267-285.
  12. Duelund, Peter (2010). Jürgen Habermas, The structural transformation of the public sphere: an inquiry into a category of bourgeois society. International Journal of Cultural Policy, Vol 16, no 1, pp. 24-42.
  13. Fatah, D. (2012). The history of the frankfort school from criticism to emancipation movement. International Journal of History Education, 13(1), 90-110.
  14. Fleming, T. (2000). Habermas, democracy and civil society: Unearthing the social in transformationtheory., Conference: Challenges of practice: Transformative learning in action, NewYork: Columbia University, 303-308.
  15. Fuchs, C. (2017). The Relevance of Franz L. Neumann’s Critical Theory in, Anxiety and Politics in the New Age of Authoritarian Capitalism. triple C, 15(2), 637- 650.
  16. Gemma, R. (2018). interpretivism and critical theory. Nurse Researcher, 25(4), 41–49.
  17. Habermas, J.(1991). The structural transformation of the public sphere: An inquiry into a category of bourgeois society, Traslated by Thomas Burgeer, Studies in Contemporary German Social Thought, six edition.
  18. Habermas, J. (1988). On the Logic of the Social Sciences. translated by Shierry Weber Nicholsen and jerry A, Stark, The MIT Press Cambridge, Massachusetts.
  19. Horkheimer, M., & Theodor W. A. (2002). Dialectic of Enlightenment, Translated by Edmund Jephcott, Stanford University Press.
  20. Holub, Robert C (2019). The Positivism Debate, Cambridge University Press.
  21. Jovanoski, A., & Sharlamanov, K. (2021). Jurgen Habermas and his contribution to thetheory of deliberative democracy. American International Journal of Social Science Research, 7(1), 36-47.
  22. Riley, Nelantha (2011)."The Frankfurt School and the Problem with Popular Culture: The Culture Industry as MassDeception. KXULAneXUS, 9(1), Article 8, 21-32.
  23. Simon, S. (2011). Critical Notes on Habermas’s Theory of the Public Sphere.University of London Institutional Repository, 5(1), 37-62.
  24. Vitorino Fontes, P. (2021)."Critique of Positivism, Hermeneutics and Communicative Reason in Habermas.Vota, 13, NO. 2, pp 443-461.
  25. Kain, P. J. (1988). Hegel's Political Theory and Philosophy of History. Clio, 17(4), 345-346.
  26. Kennedy, D. (1986). Critical Theory, Structuralism and Contemporary Legal Scholarship, Harvard library.
  27. Ljubiša, M. (1999). New Social Paradigm: Habermas' Theory of Communicative Action. Philosophy and Sociology, 2(6/2), 217- 223.
  28. O'Neill, J., & Uebel, T. (2018). Between Frankfurt and Vienna: two traditions of political ecology, CambridgeUniversity Press.
  29. Obo, Ugumanin Bassey, Coker Maurice Ayodele, (2014). The Marxist Theory of the State: An Introductory Guide. Mediterranean Journal of Social Sciences MCSER Publishing, Rome-Italy, 5(4), 530-541.
فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران
دوره 54، شماره 4
زمستان 1403
دی 1403
صفحه 2177-2201
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 20 اسفند 1400
  • تاریخ بازنگری: 24 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 20 شهریور 1401
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار