نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
دانشیار، گروه حقوق عمومی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
چکیده
«قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست» نخستین قانون پایه و مستقل محیط زیستی ایران است که در سال 1353 تصویب شد و توانست ساختار اولیه‌ای برای حفاظت حقوقی از محیط زیست در ایران ایجاد کند. با تصویب این قانون انتظار می‌رفت که نظم حقوقی لازم برای حفاظت مؤثر از محیط زیست کشور ایجاد شود. اما بروز سطح گسترده‌ای از تخریب‌ها و آلودگی‌های محیط زیستی در کشور طی نیم قرن گذشته و بی‌اثر ماندن، نسخ ضمنی یا ملایم‌سازی برخی مفاد این قانون توسط قوانین لاحق نشان می‌دهد که این قانون پایه در حفاظت مؤثر از محیط زیست دچار چالش‌های مختلف حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده است. این مقاله به روش تحلیلی و آسیب‌شناسی حقوقی، چالش‌های تقنینی این قانون را بر اساس شش معیار بررسی می‌کند، یعنی چالش‌هایی که قانونگذار می‌توانست با مداقۀ کافی در وضع و اصلاح این قانون پس از نیم قرن از بروز آنها جلوگیری کند. نتیجه آنکه یکی از لوازم نوسازی و تقویت حقوق محیط زیست ایران، حل چالش‌ها و مشکلات قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست با توجه به شرایط کنونی محیط زیستی و اقتصادی - اجتماعی توسط قانونگذار است.
کلیدواژه‌ها
- حقوق محیط زیست
- چالش‌های تقنینی
- سازمان حفاظت محیط زیست
- قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
- قانونگذاری محیط زیستی
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Legislative Challenges of the Act on Environmental Protection and Improvement After Half a Century
نویسنده [English]
- Masoud Faryadi
Associate Prof., Department of Law, Faculty of Public Law & Political Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]
The "Environmental Protection and Improvement Law" is the first fundamental and independent environmental law in Iran, enacted in 1974, which established an initial framework for the legal protection of the environment in the country. With the approval of this law, it was expected that a necessary legal order would be created for the effective protection of the country's environment. However, the emergence of widespread environmental destruction and pollution over the past fifty years, along with the ineffectiveness, implicit repeal, or softening of some provisions of this law by subsequent legislation, indicates that this foundational law has faced various legal, economic, social, and political challenges in effectively protecting the environment. This paper employs an analytical and legal pathology approach to examine the legislative challenges of this law based on six criteria, specifically challenges that lawmakers could have prevented through careful consideration in enacting and amending this law over the past fifty years. The conclusion is that one of the prerequisites for renewing and strengthening environmental law in Iran is addressing the challenges and issues of the Environmental Protection and Improvement Law, taking into account the current environmental and socio-economic conditions.
کلیدواژه‌ها [English]
- department of environment
- environmental legislation
- environmental law of iran
- law on environmental protection and improvement
- legislative challenges
- فارسی
الف) کتاب‌ها
- حاجی محمدی، محمد (1400). سیاهة چالش: چالش‌ها و راهکارها برای محیط زیست امروز ایران. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
- حاجی محمدی، محمد؛ راد، نیما (1400). کابینة سبز: تجربة مدیریتی مدیران سازمان حفاظت محیط زیست در دولت دوازدهم. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
- رفعتی‌پناه مهرآبادی، مهدی (1398). توسعه و تخریب: بررسی سیاست‌های محیط زیستی دولت ایران طی برنامه‌های عمرانی 1327-1357. شیرازه.
- فریادی، مسعود (1396). رویکرد عدالت ترمیمی به کاربرد مجازات‌های سبز در جرائم محیط زیستی، در: دانشنامة عدالت ترمیمی، به کوشش محمد فرجیها، تهران: میزان.
ب) مقالات
- بذرافشان، جواد و همکاران (1400). بررسی اسنادی وضعیت منابع و مصرف‌های آب کشاورزی در ایران: واکاوی وضعیت موجود، آسیب‌شناسی و راه‌های برون‌رفت از چالش‌ها. مجلة پژوهش‌های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 6(1،) 35-50.
- حمدی احمدآبادی، یاسر؛ لیاقت، عبدالمجید؛ رسول‌زاده، علی؛ قادرپور، رسول (1398). بررسی روند سرانة مصرف آب در ایران بر اساس رژیم غذایی دو دهة گذشته، تحقیقات آب و خاک ایران، 50(1)، 77-87.
- رضایی، مسعود؛ احمدی فینی، علیرضا (1400). آسیب‌شناسی وضعیت اسقاط وسایل نقلیة فرسوده در کشور و ارائة راهکارهای پیشنهادی. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18124.
- رضایی، مسعود؛ تقوایی نجیب، حمیدرضا (1402). رویه‌ها و مصادیق فساد در حوزة محیط زیست. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 19387.
- عبدالهی، محسن؛ فریادی، مسعود (1389). تأملی بر چالش‌های حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست ایران. فصلنامة علوم محیطی، 7(4)، 143-180.
- فریادی، مسعود (1403). بررسی میزان تناسب جایگاه سازمانی کنونی سازمان حفاظت محیط زیست. فصلنامة حقوق اداری، 12(40)، 85-111.
- مشهدی، علی؛ زابولی زواره، فاطمه (1400). امکان‌سنجی تشکیل وزارت محیط زیست در نظام حقوقی ایران. فصلنامة علوم و تکنولوژی محیط زیست، 23(23)، 195-210.
ج) گزارش‌ها
- اسدی، مراد؛ مظاهری، مهدی؛ عبدالمنافی، نرجس (1400). بررسی تحلیلی شرایط موجود و تبیین وضعیت آیندۀ بحران آب در کشور. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18067.
- اعلائی بروجنی، پژمان و همکاران (1401). تحقق امنیت غذایی در کشور با اتکا بر تولید داخلی؛ چالش‌ها و الزامات، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 19428.
- امیری، سیامک؛ مظاهری، مهدی (1402). چالش‌های ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در کشور: بررسی شرایط فعلی و بحران فرونشست زمین، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18884.
- باقری، علی (1398). آسیب‌شناسی حوزۀ قانونگذاری ایران از منظر سازکارهای تأثیرگذار بر منابع آب (1). گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 16597.
- حاجی‌مرادی، علی؛ تقوایی نجیب، حمیدرضا (1401الف). بررسی عملکرد احکام برنامۀ ششم در خصوص حفاظت، احیاء، مدیریت و بهره‌برداری مناسب از تالاب‌های کشور. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18291.
- حاجی‌مرادی، علی؛ تقوایی نجیب، حمیدرضا (1401ب). بررسی عملکرد ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18639.
- حسینی، وحید (1398). بررسی تطبیقی و تقنینی بحران آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور 2. آسیب‌شناسی قوانین آلودگی هوای کشور. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 16710.
- دبیری‌نژاد، شهاب (1403). مسئلۀ کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری؛ نیازسنجی و تأمین اعتبار. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 19896.
- سازمان حفاظت محیط زیست (1399). گزارش محیط زیست در دولت تدبیر و امید (عملکرد دولت دوازدهم در آینۀ آمار). سازمان حفاظت محیط زیست.
- سلیمانی، الهه (1400). بررسی عملکرد دولت 3. بخش محیط زیست. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 17474.
- سلیمانی، الهه؛ معاشری، رضا (1402). بررسی وضعیت مأموران یگان حفاظت محیط زیست، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 18906.
- مظاهری، مهدی؛ عبدالمنافی، نرجس‌السادات (1398). ارزیابی اثربخشی قانونگذاری بر وضعیت منابع آب زیرزمینی. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ش 16750.
د) قوانین و مقررات
- قوانین
قانون شکار و صید (16/03/1346)
قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع (25/05/1346)
قانون تجدید تشکیلات و تعیین وظایف سازمان‌های وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و انحلال وزارت منابع طبیعی (12/11/1350)
قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (28/03/1353)
قانون زمین شهری (01/07/1366)
قانون نحوۀ جلوگیری از آلودگی هوا (23/02/1374)
قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) (02/03/1375)
قانون ایجاد شهرهای جدید (16/10/1380)
قانون مدیریت خدمات کشوری (08/07/1386)
قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن (25/02/1387)
قانون برنامۀ پنج‌سالۀ پنجم توسعه (15/10/1389)
قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی (04/12/1389)
قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور (04/02/1396)
قانون هوای پاک (25/04/1396)
قانون حمایت قضایی و بیمه‌ای از مأموران یگان حفاظت محیط زیست و جنگلبانی (23/02/1399)
قانون مالیات بر ارزش افزوده (02/03/1400)
- مصوبات هیأت وزیران
آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (03/12/1354)
آیین‌نامه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی» (29/08/1390)
- رأی قضایی
دادنامۀ شمارۀ 9109976113100049 مورخ 02/02/1391 صادره از شعبۀ 108 دادگاه عمومی جزایی مجتمع قضایی شمارۀ دو شهرستان اهواز.
- انگلیسی
- A) Articles
- Ansari, A., Ghorbanpour, M., Kazemi, A., & Kariman, K. (2023). Ecological assessment of Iran’s terrestrial biomes for wildlife conservation, Scientific Reports, 13:17761.
- Bennear, L. S., & Coglianese, C. (2012). Flexible Environmental Regulation, University of Pennsylvania Law School Research Paper No. 12-05.
- Brooks, R.O. (1991). A New Agenda for Modern Environmental Law, Journal of Environmental Law & Litigation, 6 (1), 1-38.
- Jowkar, H., Ostrowski, S., Tahbaz M., & Zahler, P. (2016). The Conservation of Biodiversity in Iran: Threats, Challenges and Hopes, Iranian Studies, 49(6), 1065-1077, DOI: 10.1080/00210862.2016.1241602
- Rashki, A., & Middleton, N. J. & Goudie A.S. (2021). Dust storms in Iran – Distribution, causes, frequencies and impacts, Aeolian Research, 48, 100655.
- Rupani, P. F. et al. (2019). Current status and future perspectives of solid waste management in Iran: a critical overview of Iranian metropolitan cities. Environmental Science and Pollution Research, (26), 32777-32789. https://doi.org/10.1007/s11356-019-06456-5
- Vandenbergh, M. P. (1997). An Alternative to Ready, Fire, Aim: A New Framework to Link Environmental Targets in Environmental Law, Kentucky Law Journal, 85 (4), 803-918.
- B) Reports
- Block, S., Emerson, J. W., Esty, D. C., de Sherbinin, A., Wendling, Z. A., et al. (2024). 2024 Environmental Performance Index. New Haven, CT: Yale Center for Environmental Law & Policy.
- Sachs, J. D. Lafortune, G. Fuller, G. & Drumm, E. (2023). Sustainable Development Report 2023, Paris: SDSN, Dublin: Dublin University Press.
- C) Documents
- Code de l'environnement de France, 2000, Version au 31 janvier 2025.
- National Environmental Policy Act of 1969, (NEPA) [Public Law 91–190], 42 U.S.C. 4321, As Amended Through P.L. 118–5, Enacted June 3, 2023.
)