دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، تهران، ایران

چکیده

مرجع اصلی قانونگذاری به‌عنوان مهم‌ترین صلاحیت حکومت‌ها در ایجاد حق و تکلیف برای اشخاص نقش بسیار اساسی در تضمین حقوق و آزادی‌های شهروندان و همچنین سلب و تحدید این حقوق دارد. این صلاحیتِ عام درصورتی‌که برخلاف قانون اعمال شود، می‌تواند حقوق و آزادی‌های فردی را با خطر جدی مواجه سازد. از این‌رو، قوۀ مقننه مسئولیت دارد قوانینی وضع کند تا اهدافی چون تضمین عدالت، شناسایی حقوق افراد، پیش‌بینی‌پذیری زندگی، برقراری نظم عمومی را محقق سازد. این اهداف تنها زمانی محقق می‌شود که قوانین با رعایت اصول صحیح تقنینی تدوین شوند. از آنجا که تضمین حقوق و آزادی‌ها، یکی از اهداف اصلی قانونگذاری بوده و سلب و تحدید آنها، استثناست، از این‌رو فهم این چالش از دل پاسخ به این پرسش برمی‌آید که تأثیر قانونگذاری بر تضمین حقوق و آزادی‌های فردی چگونه است و سلب و تحدید آن تا چه حد از این صلاحیت حکومت تأثیر می‌پذیرد؟ تحقیق حاضر با کاربست توصیفی-تحلیلی تلاش کرده با نوآوری و نگاه متفاوت به ابزارهای تضمین و تحدید حق‌ها و آزادی‌ها، به‌وسیلۀ قانون و قانونگذاری، تعامل منطقی میان تضمین به‌وسیلۀ قانون و تضمین در عمل برقرار کند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The impact of legislation on individual rights and freedoms in the context of the principle of the rule of law

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Abbasi 1
  • Hossein Rezaei 2
  • Hossein Monavvari 3

1 PhD. Student in Public Law, Faculty of Law of Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran

2 Assistant Prof. of Department of Public Law ,Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran

3 Assistant Prof. of Department of Public Law, Islamic Azad University, Shahr-e-Gods Branch, Tehran, Iran

چکیده [English]

The main authority of legislation, as the most important authority of governments in creating rights and obligations for individuals, plays a very fundamental role in guaranteeing the rights and freedoms of citizens and also in depriving and restricting these rights. This general authority, if exercised contrary to the law, can seriously endanger individual rights and freedoms. Therefore, the legislative branch is responsible for enacting laws to achieve goals such as ensuring justice, recognizing individual rights, predictability of life, and establishing public order. These goals can only be achieved when laws are formulated in accordance with accurate legislative principles. Since guaranteeing rights and freedoms is one of the main goals of legislation and their deprivation and restriction is an exception, understanding this challenge comes from answering the question of what is the impact of legislation on guaranteeing individual rights and freedoms, and to what extent does its deprivation and restriction affect this authority of the government? The present study, using descriptive-analytical application, attempts to establish a logical interaction between guarantee by law and guarantee in practice, with innovation and a different look at the means of guaranteeing and restricting rights and freedoms, through law and legislation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Law and legislation
  • rule of law
  • legislative needs assessment
  • legal security
  • guarantee
  • deprivation and restriction of rights and freedoms
  1. فارسی

الف) کتاب‌ها

  1. ارسطو (1381). سیاست. ترجمۀ حمید عنایت، تهران: علمی و فرهنگی.
  2. اسلامی، رضا (1401). آیا حقوق بشر؟ راهنمای هنجاری حقوق مدنی-سیاسی برای توانمندی و مطالبات جامعۀ مدنی. تهران: مجد.
  3. برلین، آیزایا (1387). آزادی و خیانت به آزادی. ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: نشر ماهی.
  4. پریتچت، لنت؛ وولکات، مایکل؛ اندروز، مت (1398). توسعه به‌مثابۀ توانمندسازی حکومت. ترجمۀ جعفر خیرخواهان و مسعود درودی، چ دوم، تهران: روزنه.
  5. رستم‌زاده، حسین (1399). حقوق بشر. ترجمۀ اسدالله مبشری، تهران: علمی و فرهنگی.
  6. روسو، ژان ژاک (1367). قرارداد اجتماعی. ترجمۀ منوچهر کیا، تهران: گنجینه.
  7. روسو، ژان ژاک (1392). قرارداد اجتماعی. ترجمۀ مرتضی کلانتریان، چ اول،تهران: آگه.
  8. سرآمد، محمدحسین؛ پژمان، اسدالله (1394). آموزش حقوق بشر. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان.
  9. شمیلیه ژانرو، مونیک (1382). بشریت و حاکمیت‌ها، سیری در حقوق بین‌المللی. ترجمۀ مرتضی کلانتریان، چ اول، تهران: آگاه.
  10. فضائلی، مصطفی (1387). دادرسی عادلانه: محاکمات کیفری بین‌المللی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
  11. فلورز، ایمربی (1390). در جست‌وجوی فلسفۀ قانونگذاری: مشروطه‌خواهی / قانون‌گرایی، گفتارهایی در قانون و قانونگذاری. تألیف و ترجمۀ حسن وکیلیان، تهران: مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌ها.
  12. قاری سیدفاطمی، سیدمحمد (1382). حقوق بشر در جهان معاصر. دفتر اول، چ اول، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  13. قاری سیدفاطمی، سیدمحمد (1393). حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر دوم: جستارهایی تحلیلی از حق‌ها و آزادی‌ها. چ سوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
  14. قاسم‌زاده، قاسم (1393) حقوق اساسی. تصحیح و تحشیه علی‌اکبر گرجی ازندریانی، چ دوم، تهران: جنگل.
  15. قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1390). بایسته‌های حقوق اساسی، چ چهل و یکم، تهران: میزان.
  16. قاضی، ابوالفضل (1373). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، کلیات و مبانی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  17. کاتوزیان، ناصر (1377). مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. تهران: انتشار.
  18. کاتوزیان، ناصر (1385). حکومت قانون و جامعۀ مدنی. تهران: دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی.
  19. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1388). در تکاپوی حقوق اساسی. چ دوم، تهران: جنگل، جاودانه.
  20. مرکز مالمیری، احمد (1385). حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها. چ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  21. موحد، محمدعلی (1392). در هوای حق و عدالت از حقوق طبیعی تا حقوق بشر. چ چهارم، تهران: کارنامه.
  22. مؤسسه رائول والبرگ و لاهه (2012). نیویورک: ادارۀ اطلاعات همگانی سازمان ملل متحد.
  23. نیکونهاد، حامد (1393). آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی بررسی مفهوم حاکمیت قانون، دفتر مطالعات نظام‌سازی اسلامی، پژوهشکدۀ شورای نگهبان.
  24. هابز، توماس (1392). لویاتان. ترجمۀ حسین بشیریه، چ هشتم، تهران: نی.
  25. هاشمی، سید محمد (1395). حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی. چ سوم، تهران، میزان.
  26. ویژه، محمدرضا (1390). مبانی نظری و ساختار دولت حقوقی. چ اول، تهران: جنگل.

 

ب) مقالات

  1. ابریشمی راد، محمدامین؛ اسدی اوجاق، نادر (1401). مهم‌ترین علل اجراء نبودن قوانین در نظام حقوقی ایران. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 55(35)، 119-144.
  2. ابریشمی راد، محمدامین؛ خسروی افزار، رضا (1402). نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر مقررات مصوب رئیس قوۀ قضائیه. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 12(4)، شمارۀ پیاپی 42، 193-218،
  3. اصلانی، فیروز، کاظمینی، سید محمدحسین (1390). مفهوم حاکمیت قانون و برداشت از آن با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، 8 (26)، 247-274.
  4. اعزازی، محمدرضا؛ احمدی فر، علی (1402). تضمین حقوق بشر و آزادی‌های مشروع در فرآیند دادرسی کیفری. فصلنامۀ قضاوت، 23 (113)، 73-93.
  5. امامی، محمد؛ شاکری، حمید (1394). حکمرانی خوب و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامۀ حقوق تطبیقی، 1(2)، 25- 57.
  6. امامی، محمد؛ رحمانی، مجید؛ مقدم فرد، محمد (1401) مبانی و آثار قانونگذاری موازی و ضرورت برون‌رفت از آن. فصلنامۀ علمی پژوهش‌های نوین حقوق اداری، 4 (11)، 39-66.
  7. امینی پزوه، حسین؛ منصوریان، مصطفی (1402). گسترۀ شفافیت در مذاکرات دادرسان/اعضای دادگاه‌ها/شوراهای قانون اساسی. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 12(3)، شمارۀ پیاپی41، 1-24.
  8. انصاری، باقر (1386). تنقیح قوانین و مقررات: تدبیری برای مبارزه با ابهام حقوقی. فصلنامۀ اطلاع‌رسانی حقوقی، 6 (11)، 31- 67.
  9. آقا محمدآقایی، احسان؛ حسنوند، محسن؛ بزرگی، احسان (1399). بنیان‌های جامعۀ بسامان ایرانی، دولت قانون‌مدار و قانون اساسی. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 26(121)، 3-28.
  10. بخشایشی بایقوت، محرم؛ حیدری منور، حسین (1396). حریم خصوصی در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی. فصلنامۀ مطالعات بین‌المللی پلیس، 7 (29)، 207-232.
  11. بهادری جهرمی، محمد؛ شکراللهی، علی (1403). نظارت شرعی بر قوانین و مقررات در نظام حقوقی مصر و ایران. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 13 (2)، شمارۀ پیاپی 44، 177- 201.
  12. پروین، خیرالله (1387). حقوق بشر و تأثیر آن بر حاکمیت ملی دولت‌ها. فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 38 (4)، 111-135.
  13. پشت‌دار، حسین؛ تقوی فردود، زین‌العابدین؛ تقوی فردود، مریم؛ تقوی فردود، محمد (1402). حاکمیت قانون در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی پژوهشی حقوق عمومی، 24 (78)، 289-315.
  14. جهانگیری، الله مراد؛ حبیب‌نژاد، احمد؛ هداوند، مهدی (1403). نقش و جایگاه تنقیح در پیش‌نویس‌نگاری تقنینی. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 13(1)، شمارۀ پیاپی 43، 185-207.
  15. حبیب‌نژاد، سیداحمد؛ تقی‌زاده، احمد (1398). نیازسنجی تقنینی، عنصری بایسته در قانونگذاری شایسته. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 8 (26)، 25-46.
  16. حبیب‌نژاد، سیداحمد؛ حق‌پناهان، زهره (1401). فرایند ابتکار تقنینی و مؤلفه‌های مؤثر در آن با تأکید بر مخاطب قانون در پرتو مطالعات تطبیقی. نشریۀ علمی مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 13 (27)، 71-100.
  17. حبیبی مجنده، محمد (1379) مبانی فلسفی حقوق بشر. فصلنامۀ مفید، 6 (2)، 93-124.
  18. خورشیدی، عباس؛ ذوالفقاری، حسین؛ ایرج مشهدی، اسماعیل (1390). رابطۀ اجرای صحیح قانون و نظم اجتماعی. فصلنامۀ مدیریت نظامی، 11 (43)، 43-74.
  19. درویشوند، ابوالفضل؛ کدخدامرادی، کمال؛ فتاحی زفرقندی، علی (1400). تضمینات حق دادخواهی در نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر نظرهای شورای نگهبان. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 10 ( 34)، 29-55 .
  20. راسخ، محمد(1385). ویژگی‌های ذاتی و عرضی قانون، نشریۀ مجلس و پژوهش، 13 (51)، 13-40 .
  21. راعی دهقی، مسعود؛ جعفری، سجاد (1401). بررسی مؤلفه‌های حقوق بشری حاکمیت قانون در حقوق بین‌الملل، ماهنامۀ علمی جامعه‌شناسی ایران، 5 (10)، 3404-3418.
  22. راعی، مسعود؛ عطریان، فرامرز (1391). حاکمیت قانون و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامۀ حکومت اسلامی، 17 (1)، 123-146.
  23. رحیمی، احمد؛ شمس ناتری، محمدابراهیم؛ حاجی ده‌آبادی (1403). واکاوی بایسته‌های قاعده‌گذاری تقنینی در قاعدۀ تعدد مادی جرایم تعزیری. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 13(3)، 29-52.
  24. رضایی، مهدی، خسروی، نیما(1397). نسبت سنجی اصل الزام به بیان دلایل تصمیمات و حاکمیت قانون. فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، 20(61)، 65-92.
  25. رضوانی، حسین (1395). حق آزادی بیان و مسئولیت بین‌المللی کشورها در قبال آن. فصلنامۀ سیاست خارجی، 30(4)، 65-92.
  26. رفیعی‌لک، مهسا؛ برزگر، عبدالرضا؛ حسینی صدرآبادی، ایرج (1401). اولویت‌های ساختاری و هنجاری فرایند قانونگذاری در ایران. فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، 16(58)، 87-110.
  27. زارعی، محمدحسین (1380). حاکمیت قانون در اندیشه‌های سیاسی و حقوقی، دوفصلنامۀ علمی حقوق تطبیقی، 0(1)، 51-68 .
  28. سیفی، محمدمهدی؛ پروین، خیرالله (1402). اصل شفافیت در فرایند قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فدرال آلمان، بررسی موردی مشارکت عمومی. فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، 12(3)، 47-72.
  29. شاکری، حمید (1403). مطالعۀ تطبیقی حقوق سیاسی شهروندان در قانون اساسی ایران و اسناد بین‌المللی. مجلۀ حقوق عمومی تطبیقی، 1(2)، 42-67.
  30. شاکری، حمید؛ فدایی، علی‌اصغر (1393). تحلیلی بر گفتمان حقوق شهروندی با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مجلۀ کانون وکلای دادگستری منطقۀ فارس، جدید(5)، 212-247.
  31. شریعت باقری، محمدجواد (1390). برتری معاهدات بین‌المللی نسبت به قوانین عادی. فصلنامۀ تحقیقات حقوقی، 14(56)، 279-305.
  32. شکری، محمد (1403). ماهیت معاهدات از منظر داخلی و بین‌المللی، قرارداد یا قانون؟ (مطالعۀ اسناد بین‌المللی، حقوق ایران و عراق). فصلنامۀ مطالعات تطبیقی حقوق کشورهای اسلامی، 2(4)، 37-56.
  33. صفری، محسن؛ قاسمی، سجاد (1403). بررسی حفظ حریم خصوصی شهروندان در دوره کرونا با تأکید بر مسئله پردازش داده‌ها (مطالعۀ تطبیقی در آمریکا، فرانسه، چین و ایران). مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی، 15(1)، 93-119.
  34. ضیائی، رضوان، نوروزی، قدرت‌الله؛ جهان‌بین، سید عبادالله (1394). تأملی بر حق مکتسب در پرتو آرای دیوان عدالت اداری. فصلنامۀ حقوق اداری، 2(8)، 143-162.
  35. عبدالله‌زاده شهربابکی، آزاده (1399). روش‌های ارتقای کیفیت قوانین. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی، 50(2)، 757-770.
  36. قربان‌نیا، ناصر (1385). تحدید حقوق و آزادی‌ها. فصلنامۀ حقوق اسلامی، 3(10)، 11-32.
  37. لاجوردی، سیدوحید؛ خاکزاد، محمدرسول؛ قاسمی‌عهد، وحید (1402). سازوکارهای استقرار عدالت در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامۀ علمی رهیافت انقلاب اسلامی، 17(64)، 159-176.
  38. مدنی، سیدضیاءالدین (1387). التزام بین‌المللی دولت به رعایت حقوق بشر، مقیّد به مکان؟. مجلۀ حقوقی بین‌المللی، 25(38)، 233-259.
  39. مردانی، نادر؛ واعظی، سیدمجتبی؛ برزوئی، محسن (1401). حقوق شهروندی و آزادی‌های فردی، در پرتو عملکرد دستگاه قضایی شایسته. فصلنامۀ تعالی حقوق، 8(2)، 49-75.
  40. مروتی، ایرج (1402). اصول تحقق امنیت قضایی در نظام کیفری ایران. فصلنامۀ تمدن حقوقی، 6(16)، 297-316.
  41. ملکشاهی، حسین؛ آزادبخت، فرید (1400). ارتباط میان حقوق بشر و حاکمیت قانون. فصلنامۀ تحقیقات حقوقی بین‌المللی، 14(53)، 421-437.
  42. منصوری‌نیا، زینب (1400). اصل حاکمیت قانون در سازمان‌های اداری در پرتو آرای دیوان عدالت اداری. فصلنامۀ بین‌المللی قانون یار، 5(17)، 873-895.
  43. موسوی، سیدفضل‌الله؛ موسوی‌فر، سیدحسین (1400). امنیت حقوقی در حقوق بین‌الملل: مفهوم و جایگاه. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 51(2)، 661-673.
  44. موسوی، سیدفضل‌الله؛ احمدی‌نژاد، مریم، امین‌الرعایا، یاسر (1396).جایگاه حق فرد بر شناسایی شخصیت حقوقی در اسناد بین‌المللی جهانی، منطقه‌ای و اسناد ملی. مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی، 8(2)، 777-798.
  45. نژندی منش، هیبت‌الله؛ حسینی آزاد، سیدعلی؛ احسن‌نژاد، مسعود (1391). حاکمیت دولت‌ها و اسناد بین‌المللی حقوق بشر: تأثیر یا تأثر. دوفصلنامۀ بین‌المللی حقوق بشر، 7(2)، 27-50.
  46. نوروزی، قدرت‌الله؛ آل محمد، سیدمحمدعلی؛ توسلی نائینی، منوچهر (1368). عدالت به‌مثابۀ مبنای حاکمیت قانون در نظام حقوقی ایران. فصلنامۀ تحقیقات حقوق تطبیقی ایران و بین‌الملل، 12(44)، 21-42.
  47. نوری لنجان نوکابادی، حدیث (1402). درآمدی بر مسئولیت و حقوق اشخاص در پرتو حقوق بین‌الملل با نگاهی بر نظام حقوق بشر. فصلنامۀ علمی حقوق و مطالعات نوین، 4(2)، 1-26.
  48. والدرون، جرمی (1388). اصول قانونگذاری. ترجمۀ حسن وکیلیان، دوفصلنامۀ حقوق اساسی، 6(12)، 115-137.
  49. وکیلیان، حسن؛ مرکز مالمیری، احمد (1395). فلسفه قانون‌گذاری:در تکاپوی ارتقای کیفیت قانون. فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، 18(51)، 29-54.
  50. هاشمی، سیدمحمد (1372). تهذیب قوانین و راه‌هایی که باید پیمود. مجلس و پژوهش، (3)، 252-262.
  51. هداوند، مهدی (1387). نظارت قضایی: تحلیل مفهومی، تحولات اساسی (طرحی برای توسعۀ حقوق اداری و ارتقای نظارت قضایی). دوفصلنامۀ حقوق اساسی، 7(9)، 7-56.

 

  1. لاتین
  2. Aitken, V. E. (2013). An Exposition of Legislative Quality and its Relevance for Effective Development.
  3. Florijn, N. A. (2008). “Quality of Legislation: A Law and Development Project”, Lawmaking for Development: Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects, J. Arnscheidt and B. Van Rooij and J. M. Otto (eds.), Amsterdam: Leiden University Press.
  4. Habermas, J. (1999). On the Internal Relation Between Rule of Law and Democracy, in P.Hayden(ed) Philosophical Prespective on Law and Politics. New York, Peterlang.
  5. Heuschling, L. (2012). Effectivite, efficacite, efficience et qualite dune norme/du droit. Analyse des mots et des concepts, dans Lefficacité de la norme juridique Nouveau vecteur de légitimité, Bruxelles: Bruylant.
  6. Joseph Raz. (1979)."The rule of law and it's virtue" in The Authority of Law. Oxford University Press, first published.
  7. Kelsen, H. (1999). On the Basic Norm in Philosophy Of Law. Brian Bix(ed), Oxford, Oxford University Press.
  8. Mackaay, E. (1999). Legislation and Codification. in An Encyclopedia of the Philosophy of Law.
  9. McCarthy, Anna Lenna svensson:(1998). The International Law of Human Rights and States of Exception. Martinus Nijhoff publishers, The Haguel Bostonl London.
  10. Rameah, H. (2015). policy capacity, A Conceptual framework for understanding policy competences and capabilities. Policy and Society, (34).
  11. Ramesh,M,X.Wu, Howlett, M. (2015). Policy capacity: A Conceptual framework for understanding policy competences and capabilities, Policy and Socuety, 34.
  12. Rose, J. (2004). The Rule of Law in the Western World: An Overview. Journal of Social Philosophy, 35(4),
  13. Rousset, M., & Rousset, O. (2004). Droit administrative, Presses Universitaires de Grenoble,
  14. Sacks, A.M., & Henry, M. H. (1958). The Legal Process: Basic Problems in the
  15. Tamanaha, B. (2004). on the rule of Law, CAMBRIDGE university press
  16. Wade, E.C.S and Bradley, (1993). W. Constitutional and Administrative Law, (London: Longman.
  17. Walter Kalin, Jorg Kunzli (2009). The Law of International Human Rights Protection. Oxford University Press.
  18. Woermans, W. (2009). “Concerns about the Quality of EU Legislation: What Kind of Problem, by what Kind of Standards?”