نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
2 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران
چکیده
فرایند تفسیر پیش و بیش از آنکه نیازمند مکاتب و روش‌های تفسیری باشد، نیازمند مفهومی به نام نظریۀ تفسیری است؛ نظریه‌ای که به پرسش کلان چیستی تفسیر پاسخ قابل قبولی بدهد و بتواند مشروعیت‌سنج تفاسیر ارائه‌شده از سوی مفسر باشد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، در پاسخ به این پرسش که نظریۀ تفسیری صحیح چیست و چه مؤلفه‌هایی دارد، «نظریۀ تفسیر اجتهادی» را ارائه کرده که اولاً تفسیر را جزئی از نظام حقوقی و پاسخ نظام حقوقی به مسئلۀ مورد ابتلا می‌داند؛ ثانیاً با توجه به دو رکن مهم نظام حقوقی یعنی «مبانی» و «اهداف»، معتقد است تفسیر صحیح، تفسیری است که در بُعد وجودی برآمده از مبانی نظام حقوقی و در بُعد کارکردی تأمین‌کنندۀ اهداف نظام حقوقی باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The “Ijtihadi” Interpretation Theory and its Place in Interpreting the Constitution of the Islamic Republic of Iran
نویسندگان [English]
- Tavakkol Habibzadeh 1
- Mohammad Bahadori Jahromi 2
- Mohammadreza Asghari Shoorestani 3
1 Associate Prof., Department of Public Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 Assistant Prof., Department of Public Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Assistant Prof., Department of Public Law, University of Judicial Sciences and Administrative Services, Tehran, Iran
چکیده [English]
The process of interpretation needs an interpretive theory more than it needs methods and schools of interpretation. A theory that responds well to the essential question of the nature of interpretation and legitimizes the interpretation provided by the interpreter. This paper, using a descriptive-analytical approach and utilizing library resources, attempts to respond to the question of what constitutes the correct interpretive theory and what its elements are. For this purpose, it will introduce the “ijtihadi” (scholarly effort) interpretation theory. This theory considers interpretation as part of the legal system and its response to the issue at hand. Furthermore, considering the two important pillars of any legal system namely the principles and goals of the system, this theory believes that correct interpretation is an interpretation that from an existential point of view is based on the foundations of the legal system and from a functional point of view fulfills the objectives of the legal system.
کلیدواژه‌ها [English]
- constitution
- the Guardian Council
- ijtihadi interpretation theory
- interpretive theory
- legal theory
- فارسی
الف) کتاب‌ها
- بلیکی، نورمن (1395)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، چ دهم، تهران: نی.
- بهشتی، محمدحسین (1390)، مبانی نظری قانون اساسی، چ چهارم، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی.
- پوپر، کارل (1370)، منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ احمد آرام، چ اول، تهران: سروش.
- جاوید، محمدجواد (1391)، روش تحقیق در علم حقوق به زبان ساده، تهران: مخاطب.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1368)، ترمینولوژی حقوق، چ چهارم، تهران: گنج دانش.
- چالمرز، آلن ف (1374)، علم چیست، نظریات تازه‌ای دربارۀ فلسفۀ علوم پوپر، کوهن، لاکاتوس، فایرابند، ترجمۀ محمد مشایخی، چ دوم، تهران: انتشار.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1384)، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چ یازدهم، تهران: سمت.
- دانش‌پژوه، مصطفی (1389)، مقدمۀ علم حقوق، چ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- رفیع‌پور، فرامرز (1360)، کندوکاوها و پنداشته‌ها: مقدمه‌ای بر روش‌های شناخت جامعه و تحقیقات اجتماعی، تهران: انتشار.
- صانعی، پرویز (1389)، حقوق و اجتماع، چ دوم، تهران: طرح نو.
- 11. صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1364)، تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- علیدوست، ابوالقاسم (1396)، فقه و عقل، چ هفتم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- کاتوزیان، ناصر (1385)، مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چ چهل‌ونهم تهران: انتشار.
- مطهری، مرتضی (1386)، مجموعۀ آثار (ج 21: اسلام و نیازهای زمان)، چاپ چهارم، تهران: صدرا.
- منتسکیو، شارل دو (1392)، روح‌القوانین، ترجمۀ علی‌اکبر مهتدی، ج1، تهران: امیرکبیر.
- مهرپور، حسین (1389)، مختصر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.
- نادری، عزت‌الله؛ سیف نراقی، مریم (1364)، روش‌های تحقیق در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی، چ دوم، تهران: مهارت.
ب) مقالات
- پارسانیا، حمید (1388)، «روش‌شناسی علوم انسانی با رویکرد اسلامی»، عیار پژوهش در علوم انسانی، ش 2، ص 54-39.
- پروین، خیراله (1392)، «از قانون اساسی عرفی تا عرف حقوق اساسی»، مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 43، ش 2، ص 99-79.
- جهان‌بین، سید عبادالله؛ گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1398)، «چیستی هنجار در ساحت نظم اجتماعی و نظم حقوقی»، مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 49، ش3، ص 800-777.
- حکمت‌نیا، محمود؛ معلی، مهدی؛ کاظمینی، سید محمدحسین (1394)، «درآمدی بر نظریۀ حقوقی اسلام»، مجموعه مقالات کنگرۀ بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، دورۀ 1، ش 5، ص 496-449.
- کاتوزیان، ناصر (1383)، «اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی»، حقوق اساسی، سال دوم، ش 3، ص 308-302.
- کاستیلیون، داریو (1384)، «نظریۀ سیاسی قانون اساسی»، ترجمۀ مسعود کاکاوند، حقوق اساسی، سال سوم، ش 5، ص 336-311.
- کدخدایی، عباسعلی؛ بهادری جهرمی، محمد (1397)، «ضرورت تفسیر قانون اساسی در پرتو ویژگی‌های این قانون»، مطالعات حقوق عمومی، دورۀ 48، ش 1، ص 21-1.
- کعبی، عباس؛ اصغری شورستانی، محمدرضا؛ اصل زعیم، امیرحسین (1393)، «نقش مقدمۀ قانون اساسی در تفسیر اصول و شناخت اهداف و رسالت‌های قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دانش حقوق عمومی، سال سوم، ش 10، ص 20-1.
- محمودی، جواد (1384)، «تأملی بر رأی تفسیری شورای نگهبان دربارۀ صلاحیت‌های دیوان عدالت اداری»، حقوق اساسی، سال سوم، ش 5، ص 405-387.
- نیکونهاد، حامد (1397)، «دنبالۀ نانوشتۀ اصول نوشتۀ قانون اساسی؛ نگاهی تحلیلی به پیدایش، اعتبار و مصادیق رویه‌های اساسی در تجربۀ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی اصول نانوشتۀ قانون اساسی، ص 419-399.
ج) پایان‌نامه‌ها
- بهادری جهرمی، محمد (1394)، بایسته‌های تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای مفهوم و کارکرد تفسیر در نظام حقوق اساسی، رسالۀ دورۀ دکتری حقوق عمومی، دانشگاه تهران (پردیس فارابی).
د) گزارش‌های پژوهشی
- خلف‌رضایی، حسین؛ منصوریان، مصطفی (1393)، مکاتب و رویکردهای تفسیر قانون اساسی، گزارش پژوهشی شمارۀ 13930024 پژوهشکده شورای نگهبان، قابل دسترسی در آدرس: https://b2n.ir/makateb
- عربی
الف) کتب
- آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباریء عطیۀ، بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
- حسینی شیرازی، محمد (1421ق)، الوصائل الی الرسائل، چ دوم، قم: عاشورا.
- طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی،
- عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، تحقیق سید عبدالهادی حکیم، قم: مفید.
- مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایۀ الفقیه و فقه الدولۀ الاسلامیۀ، چ دوم، قم: تفکر.
- ------------------ (1415ق)، دراسات فی المکاسب المحرمۀ، قم: تفکر.
- انگلیسی
- A) Book
- Brodbeck, May (1969), Reading in the philosophy of the social sciences, library of congress catalog, fourth edition.
- Land, K. C. (1971), "Formal Theory" In H. L. Costner (ed.), Sociological Methodology, San Francisco, CA: Jossey-Bass,pp. 175-220
- B) Article
- Balkin, Jack. M (2013), “The New Originalism and the uses of history”, Fordham Law Review, Vol. 82.
- Lindhal, Hans (2003), “Dialectic and Revolution: Confronting Kelsen and Gadamer on Legal Interpretation” Cardozo Law Review, Vol. 24, pp. 769.
- Mitrophanous, Eleni (1997), Soft Positivism, Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 17, Issue 4, pp. 621–641.
- Stone Sweet, Alec (2003), “Why Europe Rejected American Judicial Review and why it May Not Matter”, Michigan Law Review, Yale Law School Faculty Scholarship, pp.2744-2780.
)